2021

In zeventig afleveringen heb ik gedurende anderhalf jaar geprobeerd om het wel en wee te beschrijven van een stukje van de uitkeringsmoloch die UWV heet. De periode die ik beschrijf is van 2007 tot vandaag, of eigenlijk van 2002 tot 2025. Het is passend om te eindigen met een verantwoording. Ik doe dat in FAQ-vorm en voeg direct antwoorden toe op vragen waarvan ik weet of vermoed dat ze bij sommige lezers leven.

Persoonlijk

1. Wat zijn je drijfveren om dit feuilleton te schrijven?
Ik ben een consultant. Kennisoverdracht is mijn vak. Vooral in de periode 2007 – 2010 heb ik bij het UWV dingen meegemaakt die op zichzelf de moeite van het vertellen waard zijn en tegelijk uiterst leerzaam. Bij mijn weten is dit feuilleton een unicum. ICT is immers saai en onbegrijpelijk, dus niemand schrijft erover voor niet-vakgenoten. Ik zie ook niet snel iemand anders iets dergelijks doen. Je moet kunnen en durven schrijven. Werk je voor een softwarehuis dan ben je je baan kwijt. Ben je niet financieel onafhankelijk dan beland je in een stacaravan. Ik werk in een kleine software-maatschap met partners-met-ballen en heb geen hypotheek. Ik hoef geen held of Don Quichote te zijn. Maar bovenop dat alles ligt onverholen trots om een systeem te hebben neergezet, de polisadministratie, dat de Nederlandse gegevenshuishouding ingrijpend heeft veranderd; en dat allemaal in een vijandige (3, 9, 31, 67) en op onderdelen corrupte (10, 11, 18) UWV-organisatie.

2. Ben je echt zo slim?
Ik kom in het feuilleton wellicht slimmer over dan gerechtvaardigd. Dat is onbedoeld en ongewenst, maar onvermijdelijk. Wat ik beschrijf is bijna altijd te onderbouwen met documenten, maar het is moeilijk om te herinneren wanneer dom geluk intuïtie wordt en intuïtie kennis. Echter, de feiten kloppen, óók waar het over mijzelf gaat. En uiteindelijk was ons wapen dat wij acteerden als een team van vakmensen in een UWV-organisatie waarin iedereen oorlog voert tegen iedereen en deskundigheid er nauwelijks toe doet. Soms voldoet vakmanschap op zichzelf.

3. Ben je rijk geworden van het UWV?
Toen ik er in 2007 begon was ik 45 en financieel onafhankelijk. Wij bouwden met een klein team van partners/ondernemers de polisadministratie voor een paar procent van het bedrag dat het UWV aan Capgemini en IBM had verspild. Als je met een paar mensen het werk van vele honderden doet dan verdien je een uitstekende boterham. En los daarvan kon UWV het niet laten om ons geld toe we werpen waar we niet om hadden gevraagd (29). Waarom dat weigeren?

4. Heb je zakelijk last gehad van kritische uitingen over de overheid?
Ja natuurlijk. Net als bijvoorbeeld Pieter Omtzigt (35), met wie ik mijzelf verder niet wil vergelijken en met wie ik niet zou willen ruilen. Don’t try this at home.

5. Haat je de mensen over wie je negatief schrijft?
Nee. Haten en doorgronden gaan niet samen. Iemand als Diantha C. verafschuw ik misschien persoonlijk, maar ze beschermt wel "haar" mensen in een onzekere politieke wereld. Cor Franke is misschien een crypto-psychopaat (14) maar ronduit geniaal. Cees B., die samen met Capgemini het UWV oplicht (10), doet dat met een koelbloedigheid en flair die ik bewonder in een organisatie die wil worden opgelicht. Tof Thissen, die zijn zwakste cliënten laat stikken, is een typische burgemeester in oorlogstijd met het hart op de goede plaats (64). En zo kan ik doorgaan. Zelfs UWV-topman David Jongen, over wie ik niets positiefs kan zeggen, moet bijzondere eigenschappen bezitten. Dat ik ze niet kan vinden is mijn fout.

6. Vind je het vervelend dat je mensen toch beschadigt?
Niet bij spelers als Cees B. en David Jongen, maar in het algemeen wel. Verifieerbaarheid staat echter voorop. In ambtenarenland is het overigens bijna de ultieme doodzonde om mensen bij naam te noemen. Individuele ambtenaren bestaan nooit. Het enige dat bestaat zijn organisaties en de minister. Uiteraard komt dat het ontstaan en doorwoekeren van wantoestanden sterk ten goede.

Waarheidsgehalte

7. Is het allemaal waar?
Ik meen oprecht van wel. Natuurlijk beschrijf ik het UWV vanuit mijn perspectief, maar ik leun zwaar op mail- en andere archieven en het geheugen van collega's en UWV'ers. Een belangrijke garantie is dat de belangrijke spelers deels bij naam worden benoemd ("David Jongen", "Cor Franke") en waar dat niet zo is ("Cees B.", "Diantha C.") iedere insider weet om wie het gaat. Geen van die mensen is zo onverstandig geweest om zich te verzetten tegen hoe ze worden beschreven. Daarbij moet worden aangetekend dat ik hoor dat het huidige UWV-bestuur geen ophef wenst. Niemand heeft zin in het verder openen van een Doos van Pandora.

8. Is wat je schrijft actueel?
De lijn van het UWV zelf is dat het allemaal verhalen uit een ver verleden zijn en het nu veel beter is geregeld. Dat is in zoverre waar dat het UWV sinds de laatste grote mislukking in 2008 (27) geen grote applicaties als de polisadministratie en het WIA-systeem meer heeft gebouwd, maar dat gaat dus veranderen (70). Verder laten de laatste afleveringen van het feuilleton zien dat de situatie sinds 2009 duidelijk nog aanzienlijk lijkt te zijn verslechterd (66). Niet alleen grote projecten opzetten, maar zelfs ook grotere aanpassingen in bestaande systemen doen, is vragen om problemen.

9. Waarom niet iedereen bij naam genoemd dan?
Ik wil niemand over wie ik schrijf nodeloos beschadigen, zeker niet de pionnen op het UWV-schaakbord. Wanneer de verifieerbaarheid niet in gevaar komt volsta ik met een voor insiders voldoende identificerende aanduiding. In enkele gevallen geef ik zelfs geen naaminformatie.

10. Waarom doet de politiek er dan niets mee?
Het UWV en geldverspilling zijn voor politici niet interessant omdat de meeste kiezers het niet interessant vinden. Partijen met minder dan, zeg, 12 zetels lopen met een boog om problemen met een technisch gehalte heen en grotere partijen geven de ICT-onderwerpen doorgaans aan backbenchers. Het wordt natuurlijk anders wanneer de kiezer er iets van merkt, zoals in 2007 bij de toeslagen van de Belastingdienst (7).

Lessen en Oplossingen

11. Zijn de wantoestanden bij het UWV uniek of is dit elders ook zo?
Het UWV is verre van uniek. Bijzonder is dat het UWV het resultaat is van een dubbele mislukte fusie: in 2002 die van vijf semipublieke uitvoeringsorganisaties (2) en in 2009 de fusie met het opslokken van de Centra voor Werk en Inkomen (CWI). De omvang van de organisatie en de vele machtscentra-met-veto maken dat de problemen extra groot zijn, maar kwalitatief niet verschillen van andere overheidsorganisaties. Dat is belangrijk. Het betekent dat lessen uit het feuilleton ook elders toepasbaar zijn, zeker op grote organisaties als de Belastingdienst, Defensie, de Politie (hé!), de SVB, de gemeenten en zo nog een paar honderd organisaties. Op meer beperkte schaal zien we de wantoestanden bij het UWV overigens ook terug bij grotere private bedrijven.

12. Wat zijn die lessen dan?
Het feuilleton, een kroniek, is bewust puur beschrijvend. Ik denk dat veel lessen voor het grijpen zijn, maar heb ze grotendeels buiten het feuilleton gehouden. Ze worden uitgebreid besproken in de bundeling van de afleveringen die over enige tijd verschijnt. Hier zit ook een belangrijke drijfveer die ik hierboven niet heb genoemd: de lesstof in opleidingen over automatiserings(projecten) is bullshit is op veel gebieden onvolledig en naïef en dáár gaan projecten – vooral automatiseringsprojecten – de bietenbrug op. In mijn tijd als promovendus was "juichonderzoek" naar ICT de norm en ik denk dat de situatie sindsdien niet is verbeterd.

13. Toe. Noem er eens een paar.
Nou, vooruit:
1- Als een overheidsorganisatie wordt bedreigd (minder mensen, minder taken) door het succes van een automatiseringsproject dan mislukt dat project nagenoeg zeker (2). De 'loyale ambtenaar' is deels een fictie.
2- Als de politiek geld beschikbaar stelt voor automatiseringsprojecten en dat geld komt niet terecht bij de uiteindelijke belanghebbenden maar bij de afdeling automatisering dan is uitloop bijna gegarandeerd en mislukking waarschijnlijk. Falen loont dan immers (27).
3- Samenwerkende overheidsorganisaties behandelen elkaar altijd als concurrenten. Vallen deze organisaties ook nog eens onder verschillende ministeries dan is falen gegarandeerd (7).
4- Bij aanbesteding van grote overheidsopdrachten worden de contractvoorwaarden na gunning vrijwel altijd stilzwijgend gewijzigd in het voordeel van de leverancier (11).
5- Wanneer duidelijk wordt dat een politiek belangrijk project op weg is naar een mislukking gaat de Haagse geldkraan volledig open. Een wet uitstellen of de Kamer informeren moet per se worden vermeden.
6- De rol van mensen bij succes en falen wordt zwaar overschat. Draai de UWV-film tien keer af met verschillende parameters en de uitkomsten zullen niet sterk verschillen. Patronen en belangen zijn nagenoeg onveranderlijk van individuele mensen. Daarom ook gelden de lessen die het feuilleton leert elders ook. Zoals aangegeven: veel meer van dit soort wetmatigheden en met een betere onderbouwing komt in de gebundelde uitgave.

14. Is het UWV nog om te turnen?
Zelfs als je weet hoe dat aan te pakken (en dat lukt nog wel), zal zoiets jaren kosten en grote risico's meebrengen. In de UWV-organisatie heeft zich in de turbulente beginjaren een systeem en een cultuur ontwikkeld die elke poging om dingen te veranderen haast automatisch teniet doet, zoals we zagen bij een Kamerbreed gedragen motie die het UWV oproept te stoppen met een eigen adresadministratie (70). Anno 2021 is de organisatie daardoor vrijwel onbestuurbaar, tot genoegen van de meeste UWV'ers. Bedenk ook dat als er met uitkeringen zaken mis gaan de impact enorm is, en reorganiseren bij de overheid een stuk moeilijker is dan in de publieke sector. Dat alles wil niet zeggen dat elke ingreep onmogelijk is. Het weer afsplitsen en moderniseren van het verwaarloosde en achterhaalde UWV-WERKbedrijf is een voorbeeld (64).

Overig

15. Ik mis een antwoord op een belangrijke vraag
Stuur mij een direct bericht op twitter: @renejanv. Afhankelijk van de vraag neem ik deze dan mee in de uitgave van het feuilleton of reageer ik direct.

Noot van de redactie

De redactie van GeenStijl was en is heel erg trots op het feitenfeuilleton van René Veldwijk. Wij danken René voor zijn onthullende en bij vlagen headdeskiserende serie. We sluiten het feuilleton binnenkort af met een terugkijkherbeleefrecflectie topic metinclusief een bundeling van alle delen.