Geenstijl

Wie is hier nou de racist

Terwijl wij het afgelopen weekend de scherven bij elkaar veegden na de epische borrel op GSHQ, zat in een ander hoekje van het internet een bedeesde en getalenteerde man heel verdrietig te wezen over wat ooit de slijpsteen voor de geest genoemd werd. Bas van Putten schrijft over klassieke muziek in De Groene en over auto's in NRC en in dat laatste medium had hij het gedurfd iets over Musk te schrijven dat niet heel erg negatief was en dat kan niet, zeker niet als je in zo'n stuk de woorden 'misogyne Arabieren' gebruikt. En omdat wij inmiddels weer een beetje nuchter zijn, en omdat wij weten hoe het is om in NRC voor misogyne Afghaan te worden uitgemaakt, na de breek een KLOOSRIED.

NRC: Op 25 april besprak Van Putten een nieuw model Tesla. Hij rechtvaardigde zich meteen in het begin van zijn stuk tegen mensen die menen dat Tesla (wegens Elon Musk) zou moeten worden geboycot. Met zo’n hang naar morele zuiverheid zou je tegen veel méér merken moeten ageren, stelde Van Putten. Er worden auto’s en onderdelen geproduceerd in veel landen met een twijfelachtige reputatie. En ook: „De halve auto-industrie doet zaken met China of verkoopt supercars aan misogyne Arabieren.”
GS: Sorry hoor, we hebben de eerste helft van deze fluim van een column maar even overgeslagen en gaan direct naar de kern, namelijk deze alinea, en dan vooral die laatste geciteerde zin, waarin Van Putten de halve auto-industrie verwijt supercars aan misogyne Arabieren te verkopen.

NRC: De generalisatie in die laatste zin bleef niet onopgemerkt, binnen en buiten NRC. De hoofdredactie vond de formulering „een brede stereotypering van Arabieren”, „schadelijk en niet nodig” en liet de hele redactie weten dat er beter op dergelijke stereotyperingen gelet moet worden.
GS: Dit is, los van de inhoud, toch wel sneu. Een freelance columnist krijgt dus eerst een mail naar de gehele redactie over zich heen, en dan een maand later nog een keer een column van de Ombudsman. Wij kunnen ons ernstigere gevallen van journalistieke fouten in NRC herinneren die een welwillendere behandeling kregen.

NRC: Van Putten is op zijn beurt geschokt dat zijn woorden zo zijn gelezen. Voor hem was het door de context evident dat hij verwees naar de achtergestelde positie van vrouwen in landen als Saoedi-Arabië.
GS: Wat uit de context vooral evident is, is dat het gaat om misogyne Arabieren die supercars kopen. Als je door deze context denkt dat de schrijver bedoelt dat alle Arabieren per definitie misogyn zijn, dan kun je niet lezen. Als iemand schrijft over 'rode auto's' dan beweert hij ook niet dat alle auto's rood zijn, hij heeft het in dit geval alleen over auto's die rood zijn.

NRC: Die verdediging was ook te horen op de redactie, net als de suggestie dat dit een twijfelgeval was. Aan de andere kant was voor een deel van de collega’s die laatste gedachte op zichzelf al stuitend: er stond toch gewoon ‘Arabieren’?
GS: Nee, er stond juist niet 'gewoon' Arabieren. Het ging om een hele specifieke groep Arabieren, namelijk de misogyne Arabieren. En dan ook nog eens: de misogyne Arabieren die een supercar kopen bij de (halve) auto-industrie.

NRC: Mij lijkt het geen twijfelgeval. Los van wat je bedoeling is, je kunt verwachten dat wanneer je losjes schrijft over „misogyne Arabieren” dat wordt gelezen als een bewering over Arabieren
GS: Kom nou. Van Putten schrijft niet losjes, NRC leest losjes. Het woord 'misogyne' is juist de kern van het verwijt dat hij de autokopers, en daarmee de fabrikanten maakt. Het gaat overduidelijk niet om alle Arabieren, maar om de Arabieren die supercars kopen. Dat zijn toevallig vaak hele rijke Arabieren uit landen waar vaak vrouwen heel erg worden onderdrukt. Daar zaken mee doen vindt Van Putten moreel kwestieus. Net zoals veel mensen het moreel kwestieus vinden om reisjes naar Saoedi-Arabië te organiseren.

NRC: – en die leven niet alleen in Saoedi-Arabië.
GS: Nee, die leven ook in andere landen, zoals de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Koeweit. In Nederland wonen trouwens vrij weinig Arabieren. Nou ja, behalve als je iedereen met Noord-Afrikaanse herkomst als 'Arabier' ziet, maar dat lijkt ons zelfs voor de Ombudsman van NRC een beetje een racistische aanname.

NRC: De woorden onttrekken de nuance dan aan het zicht.
GS: Dit klinkt interessant maar er staat eigenlijk niks. Maar denk maar niet dat de NRC-hoofdredactie een mail gaat sturen over deze formulering en over dat er beter op dergelijke stoplappen gelet moet worden. De woorden onttrekken de nuance aan het zicht. Welja.

NRC: De NRC Code stelt: „We waken voor stereotyperingen en andere beschrijvingen en stijlmiddelen die vooroordelen kunnen versterken en verankeren in de samenleving.”
Intussen biedt die regel nogal wat ruimte tot interpretatie – en dus tot verschil van mening. Want had de beperktere generalisatie ‘misogyne Saoediërs’ dan wel gekund?
GS: Dat had ook gekund, want ook dat is geen generalisatie maar een omschrijving van tegen welke specifieke kopers van supercars het morele bezwaar geldt.

NRC: Of moet je ‘misogyne Saoedische beleidsmakers’ schrijven?
GS: Dan heb je van een prima zin een onleesbaar onding gemaakt.

NRC: En wat dan te denken van de (Autobahn-)generalisatie „aanstormende Porsches van je sportschoolbuddy’s” in de Mercedesrecensie? Dat is zonder meer een stereotypering, maar niet eentje waar zwaar aan getild zal worden. (Ik ging hierachter schrijven: tot de sportschoolbuddy’s zich melden bij de portier, maar dat is ook een generalisatie.)
GS: Hier onttrekt de nuance de woorden een beetje aan het zicht, of zoiets.

NRC: Zelf zou ik zwaar laten wegen of de stereotypering een gemarginaliseerde groep betreft – al levert dat dadelijk de vervolgvraag op voor wie dat dan geldt en voor wie niet.
GS: Uit de kop boven de column ('Ook in de autorubriek is ‘misogyne Arabieren’ geen twijfelgeval') blijkt dat de Ombudsman dus van oordeel is dat misogyne Arabieren die supercars kopen een gemarginaliseerde groep zijn. Jammer dat Jamal Khashoggi deze heugelijke mijlpaal in de internationale journalistieke verhoudingen niet meer mee kan maken.

NRC: Het gesprek over die vragen moet worden gevoerd: tussen NRC en de lezers en ook op de redactievloer. Want in de discussies daar over de ‘misogyne Arabieren’ bleek dat wat voor de een een denkoefening was over stereotypen, voor de ander rechtstreeks raakte aan eigen ervaringen met discriminatie en racisme.
GS: Deze column is vooral een oefening in matig denken. Iemand die over vrouwenonderdrukkende supercarkopers leest en denkt 'dit gaat over mij en over racisme en discriminatie' heeft een kopje thee nodig, geen discussie op de redactievloer.

NRC: Om terug te keren naar de metafoor van de verschillende schrijvende handen: laat ze allemaal schrijven, maar ook steeds met de ander in gedachten.
GS: Ah dus iedereen mag in NRC schrijven, maar wel graag met een beetje zelfcensuur.

NRC: En met gevoel voor het feit dat niet alles meteen helder is in de wereld waarvan we deel uitmaken.
GS: Zo maken er bijvoorbeeld mensen deel uit van onze wereld voor wie niet helder is wat met een volstrekt onschuldig zinnetje wordt bedoeld.

NRC: Met een hand op de rug gebonden is het lastig schrijven.
GS: Ja maat wie bindt er nou die hand op de rug.