Geenstijl

Dit is deel 45 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

2009 - 2012

Dat we de tweede man van het UWV in zijn eigen mes hebben laten lopen is bevredigend en bovenal instructief, maar verheffend is het natuurlijk allemaal niet. En het uiteindelijke resultaat voor onze belasterde collega Paul Peltzer is nihil. Maar we hebben David Jongen een tik uitgedeeld en een fijn stukje dossier opgebouwd.

David Jongen de UWV-poort uitkrijgen is om allerlei redenen een nobel doel. De man heeft een ongeëvenaard track record als het gaat om belastinggeld verspillen. Maar het echte belang is dat ze van de polisadministratie afblijven en het systeem overheidsbreed gaan gebruiken. Alleen dan komt de pakweg 400 miljoen euro belastinggeld tot zijn recht en maakt ons beheerbedrijf Corduroy kans om te overleven. We moeten primair op de bal spelen en niet op de man.

En er lijken zeker mogelijkheden. Na twee giga software-drama's en allerlei "kleinere uitglijders" is politiek Den Haag het UWV zat. Vooral de VVD, met fractievoorzitter Stef Blok voorop, wil het UWV maximaal uitkleden. Het plan ontstaat om de uitvoering van de WW, de WIA en de ziektewet deels te privatiseren en deels over te hevelen naar de gemeenten (die al de bijstand uitvoeren). Het UWV blijft dan wel bestaan, maar als de back office van de gemeenten. Per saldo moet zo'n operatie miljarden besparen.

Het UWV-uitkleedplan is een typisch staaltje van politiek feitenvrij denken. Het UWV is onaantastbaar, juist omdat de poging om de uitkeringssystemen te moderniseren op een totaalfiasco is uitgedraaid. De organisatie is nagenoeg immuun geworden voor echte ingrepen: met zijn gammele, verouderde en slecht onderhoudbare systemen houdt het UWV niet alleen veel mensen aan het werk, maar is het ook beschermd tegen Haagse bemoeienis. Een overheveling naar de gemeenten zou een gegarandeerde uitvoeringsramp worden, ook omdat er dan weer zou moeten worden samengewerkt tussen twee ministeries, want de gemeenten vallen onder Binnenlandse zaken.

Het UWV-uitkleedplan wordt door minister Donner eenvoudig van tafel geveegd. Als de Volkskrant er vervolgens een artikel over plaatst, klim ik in de pen. In een opiniestuk betoog ik dat Donner gelijk heeft, maar dat er ook een uitweg is, gebaseerd op de polisadministratie die het wel doet. Het is mogelijk om het hele UWV-back office af te zinken en een clean start bij de gemeenten te maken. De politiek pakt het niet op, maar bij het UWV komt het hard aan. Als ik twee weken later David Jongen spreek over 'de affaire Peltzer' vraagt hij hoe ik het in mijn hoofd haal om zo’n opinie te ventileren. Ik zeg dat mijn expertise wel te huur is, maar niet te koop.

Ik overweeg even om ondersteund door mijn lobbyist Marcel Kummel bij Kamerleden de 'slimme uitkleedaanpak' te gaan bepleiten, maar besluit dat het zonder bondgenoten kansloos is. En anders dan bij de afgeschoten wetgeving heb ik hier geen bondgenoten. De winnaar van zo'n operatie is de belastingbetaler en die wordt in Den Haag nauwelijks vertegenwoordigd.

Ondertussen blijf ik vanuit defensieve overwegingen contacten met Kamerleden onderhouden. Het zijn leerzame gesprekken. Het eerste dat opvalt is een merkwaardige beroepsmisvorming: Kamerleden gaan er vaak van uit dat overheidsorganisaties altijd doen wat het beleid voorschrijft. Dat overheidsorganisaties beleid dat tegen hun belangen ingaat saboteren, valt buiten de voorstellingswereld van velen. Tegen dergelijke professionele naïveteit valt door mij niet op te boksen.

Niet alleen Kamerleden zijn naïef, ikzelf ook. Ik leer de les van wat ik 'schijnsymmetrie' ben gaan noemen. In mijn simplistische wereldbeeld denk ik dat ik als bestrijder van wanbeleid en verspilling overal welkom ben. Mijn inschatting: links wil een grote, rechts een kleine, maar iedereen wil een efficiënte overheid. Niet dus. 'Kleine overheid'-Kamerleden zijn veel ontvankelijker voor mijn boodschap dan hun 'grote overheid'-collega's. En dat is ook logisch: waar ik de eerste categorie bevestig in hun opvatting dat er veel is dat de overheid niet kan doen, moet de tweede categorie een mentale stap zetten die ze minder gemakkelijk valt. Wie gelooft dat de overheid goed doet, denkt al snel dat het overheid het goed doet. Jammer voor mij zijn er in Nederland vrij weinig 'kleine overheid'-parlementariërs. Zelfs bij de VVD zijn die zeldzaam. Het meest ontluisterende gesprek dat ik mocht voeren was met VVD-Kamerlid Helma Neppérus, wellicht niet toevallig een voormalig ambtenaar.

Wat ook niet in mijn voordeel werkt is dat automatisering en ICT politiek gezien oninteressante onderwerpen zijn. Kleine fracties zoals (toentertijd) D66 en GroenLinks doen er vrijwel niets aan. Grote, populistische fracties als de PVV hebben evenmin interesse (Martin Bosma uitgezonderd). Dat Geert Wilders eerder als VVD-Kamerlid specialist sociale zekerheid was maakt geen verschil en de permanente ramp die 'Europese Aanbesteding' heet laten de populisten ook liggen. 

Bij de overige fracties speelt er een ander probleem: de portefeuille ICT komt steevast terecht bij een nieuweling/backbencher. Als zo iemand bekwaam is (zoals Brigitte van der Burg bij de VVD of recenter Maarten Hijink bij de SP) dan krijgt deze promotie naar een serieuze portefeuille. Dat de overheid jaarlijks tientallen miljarden uitgeeft aan hard- en software laat vooral zien hoe weinig waarde politici (en kiezers) hechten aan een efficiënt opererende overheid. Als aspirant-gesprekspartner kom je zo niet ver.

Natuurlijk geldt ook hier het adagium van Johan Cruijff: elk nadeel hep se voordeel. Een Kamerlid dat een automatiserings-misstand aanpakt kan zomaar de complete Kamer meekrijgen. Dat was precies wat er Pieter Omtzigt voor elkaar had gekregen met de voorgenomen UWV-wetgeving. Na drie jaar en pakweg twintig Kamerleden heb ik door wat er wel (en vooral niet) haalbaar is. Maar al in de loop van 2010 heb ik voldoende geleerd om te weten dat er geen Koninklijke weg bestaat om de UWV-wantoestanden en de verpersoonlijking daarvan, David Jongen, te bestrijden. Maar van het gedrag van UWV'ers en Kamerleden heb ik voldoende opgestoken om te weten welke tactiek wel werkt.

Naschrift: Sinds 2010 is er geen enkel poging meer gedaan om het UWV-monster te temmen. Een kabinet later ontstond zelfs het onzalige plan om het UWV met de SVB samen te voegen, wat een ultiem onbeheersbare moloch zou hebben opgeleverd. Tot spijt van de ambtenaren van SZW ging dit plan niet door.

Natuurlijk zijn er uitzonderlijke Kamerleden en die zitten bovengemiddeld vaak bij het CDA. (Full disclosure: zeker niet mijn partij.) Het gaat dan wel om Kamerleden en niet om de partij als zodanig of hun bewindslieden. Die Kamerleden, zoals Pieter Omtzigt, maar ook mensen als Ger Koopmans (gewipt) zijn in eigen kring niet onverdeeld populair.

Bij partijen als de SP en de PVV begrijpen ze niet goed hoe grote overheidsorganisaties functioneren. Zoals SP-Kamerlid Paul Ulenbelt zich tegen mij eens liet ontvallen: "wij hebben geen mensen bij het UWV". Partijen die juist veel mensen bij (PvdA, CDA) of rond de overheid (D66) hebben zijn vaak weer te vervlochten. En uiteraard zijn topambtenaren en -bestuurders vaak invloedrijke partijleden. Het luistert nauw.

D66, dat zich het meest als "ICT-partij" afficheert, werkt tegenwoordig met een gespecialiseerde ICT-fractiemedewerker die alle fractieleden bedient zodra er ICT in het spel is. Dat is een goede ontwikkeling, waar we wellicht wat minder van zien omdat het juist de D66-ministers zijn met de grootste automatiseringsproblemen: Koolmees (UWV), Snel (Belastingdienst) en (ramp-in-wording: de Omgevingswet) Ollongren.

De uitzondering die de regel bevestigt is het bij de dierenpartij ontsnapte Kamerlid Femke Merel van Kooten. Als eenling pakt zij zelfs het UWV-dossier op, maar dat geldt voor zo ongeveer alles wat er langs komt. Natuurlijk is zoiets niet vol te houden en diep gaan à la Omtzigt is menselijk onmogelijk.