Juni - juli 2011

In de periode 2007-2009, bij het UWV in huis werkend, ervaar ik voor het eerst hoe het is om in een in wezen vijandige omgeving te moeten werken. Die stille vijandigheid, die passief-agressieve grondhouding, wordt belichaamd en aangemoedigd door directeur Diantha, maar heeft dat niet nodig. Tien mensen die het werk doen van honderd UWV'ers is een dagelijks dreigement voor alle vage para- en pseudo-automatiseerders om ons heen.

Juist vanwege de onprettige sfeer geniet ik van persoonlijke contacten met enkele UWV'ers die zich van de bedrijfscultuur niets aantrekken. Mijn favoriet onder deze UWV'ers is Els Jak, een onbevangen Amsterdamse UWV/Gak-oudgediende. Ergens in een gesprek over iets onbenulligs onderbreekt ze zichzelf: "Ik begrijp niet waarom ze hier zo bang voor jou zijn. Jij doet geen vlieg kwaad". En natuurlijk is dat ook zo. Ik ben gewoon een ingehuurde ambachtsman, geen bedrijfssaneerder van McKinsey.

Maar dat was 2008. Nu is het 2011 en ben ik getekend door alle UWV-vuiligheid. En RTL-journalist Sietsma is op mijn aanwijzingen aan het graven in de dirt. Het eerste dossier dat hij oppakt is dat van Jan K. Jan is directeur van het bedrijfje A2B en verhuurt al zijn mensen, een man of 10 à 15, aan het UWV. Het verdienmodel van Jan K. is jaloersmakend: een bijna virtueel bedrijf (bijvoorbeeld geen kantoor, nauwelijks vaste kosten), iedereen permanent ingezet op uurbasis met IBM als tussenpersoon en zelf je eigen mensen aansturen. Ik schat de bottom line van A2B op minstens een half miljoen per jaar.

De A2B-constructie is bij het UWV allerminst uniek, maar alleen weggelegd voor goede vrienden van de UWV-top. Wel bijzonder is dat Jan K. en zijn mensen echt nuttig werk doen. Jan is verantwoordelijk voor het officieel als 'groot en risicovol' aangemerkte programma "Killen en Migreren" dat als doel heeft om de oude pre-UWV-systemen uit te faseren. Dat programma loopt jarenlang door, niet alleen omdat systemen uitschakelen werkgelegenheid kost, maar ook omdat uitkeringen in gevaar komen als er fouten worden gemaakt. De A2B-mannen zijn onmisbaar voor het UWV. A2B is de uitzondering op de regel dat corrupte constructies altijd samengaan met mislukkingen.

Journalist Sietsma heeft in enkele dagen zijn verhaal rond. Hij kijkt op LinkedIn en brengt het A2B-medewerkerbestand in beeld. Iedereen werkt voor het UWV, maar een deel van de medewerkers wordt direct ingehuurd en niet via IBM. Dat is een enorme meevaller, want de gangbare truc is dat het UWV zegt van niets te weten en IBM (of een andere UWV-huisleverancier: Capgemini of CGI) geen mededelingen doet over klanten. Minstens zo belangrijk is dat Jan K. in dienst lijkt te zijn getreden bij het UWV. Hij is dus ambtenaar. Materieel maakt het natuurlijk niet uit, maar voor het RTL-journaal maakt het een wereld van verschil of de constructie is opgezet door een hoge UWV-ambtenaar (en Jan zit echt aan de top) of door een willekeurig ondernemertje. Sietsma heeft weer een echte scoop en net als eerder bij de spookburgers is ook nu het UWV het openingsitem van het RTL Nieuws op prime time.

Ik ben verbaasd over de onzorgvuldigheid van de kant van Jan K. en het UWV om de A2B-mensen direct in te huren in plaats van via IBM. Maar waar ik van omval, is dat Jan K. ambtenaar is geworden. De oorzaak daarvan zit in Den Haag, op het ministerie van SZW. De nieuwe minister, Henk Kamp, heeft verordonneerd dat hoge ambtelijke managementposities moeten worden ingevuld door ambtenaren. Ingehuurde interimmers moeten worden vervangen of in dienst treden. Minister Henk Kamp, de nuchtere Tukker met een Belastingdienstverleden, snapt hoe het werkt. Het effect bij het UWV is echter niet dat wantoestanden ophouden te bestaan, maar dat ze zichtbaar worden: dankzij minister Kamp wordt corruptie nieuws.

Bij het UWV komt het "Ambtenaar K."-schandaal keihard aan, harder dan alle automatiseringsfiasco's en de recente spookburgerophef. De officiële reactie is standaard: "alles gebeurde volgens de regels". Jan K zou alle commerciële activiteiten hebben gedelegeerd aan een aangetrokken directeur en zich niet met de bedrijfsvoering bemoeien. Het is natuurlijk een lachertje, want de UWV-mensen met wie die directeur-stroman zaken doet vallen organisatorisch deels onder Jan K. En iedereen, werkelijk iedereen die met Jan K. te maken heeft, weet dat hij zowel hun (eind)baas is als directeur van A2B. Veel UWV'ers, ook managers, lijken oprecht niet te beseffen dat de constructie inherent corrupt is.

Uiteraard verdwijnt Jan K. direct uit beeld. Dat hij onvervangbaar is, boeit even niet. Hetzelfde dreigt te gebeuren met de zijn mensen, maar als de storm overwaait gaat dat gelukkig niet door, ook omdat Jan zijn bedrijf verkoopt. Het programma "Killen en Migreren" sterft een stille dood.

Via Sietsma krijg ik een beeld van de persoon Jan K. Het is beslist niet het beeld van een corrupteling. Voor het RTL-verhaal maakt het natuurlijk niet uit hoe Jan K. als mens in elkaar zit. Ikzelf ken Jan K. nauwelijks, maar we hebben als UWV-insiders veel gemeenschappelijke kennissen. Dat ik Sietsma op het spoor van Jan K. heb gezet, kunnen veel van hen wel raden. Een van die gemeenschappelijke kennissen vertelt een bitter verhaal. De mensen van Jan K. waren ervaren automatiseerders die bij UWV-voorganger Gak werkten. Ondanks hun kennis en ervaring was er in de hectische beginjaren van het UWV geen plaats voor ze. Jan K. had ze ondergebracht in A2B en ze zo voor het UWV behouden en persoonlijk leed voorkomen. Voor sommige mensen is Jan K. een held; dat A2B voor hem een cash cow was geworden is volgens hen volledig verdiend.

Voor mij is het verhaal nieuw, maar ik voel geen gewetenswroeging. Ik zit in de fight mode en wil na alles wat er is gebeurd bestuurder David Jongen en zijn entourage, waaronder Jan K., het vuur aan de schenen leggen. Het kan mij niet eens schelen dat de partner van Jan K. mijn vriendin Els Jak is, de vrouw die vond dat René Veldwijk niemand kwaad doet.

Het zal nog een tijd duren voordat ik mij beroerd ga voelen over de teloorgang van ambtenaar K. Pas later besef ik hoezeer de cultuur en de bedrijfsvoering bij het UWV goede mensen kunnen corrumperen. Dit had mij ook kunnen overkomen en in elk geval ben ik door alle gebeurtenissen een kille en berekenende speler aan het worden. Het verhaal van Jan K. kende ik niet, maar de opmerking van zijn partner Els was ik nooit vergeten. 

Maar in juli 2011 zijn sentimentele gevoelens mij vreemd. Ik kan wel juichen, want door de Ambtenaar K.-affaire gebeurt het bijna ondenkbare: verantwoordelijk UWV-bestuurder David Jongen wordt op het matje geroepen door minister Henk Kamp.

Naschrift: Dat het programma "Killen en Migreren" van Jan K. en zijn mannen vanwege de ophef voortijdig werd beëindigd bleek vorig jaar. Nieuwsuur/Sietsma onthulde toen dat gedetineerden hun uitkeringen wederrechtelijk behielden omdat een systeem uit de UWV-prehistorie nooit was vervangen en na verloop van tijd gewoon maar was uitgezet. Het is allerminst uitgesloten dat er bij het UWV nog meer achtergelaten explosieven begraven liggen.