April - Juni 2007

Eind juni is een harde deadline. Als de Belastingdienst dan niet beschikt over de inkomensgegevens van 2006 worden er geen toeslagen berekend voor zes miljoen mensen. Adjunct-directeur Maring meldt dat creatieve oplossingen in Den Haag de ronde doen. Volgens Maring wordt erover gedacht om de salarissystemen van bedrijven via het internet te laten uitlezen door de Belastingdienst, het UWV, het CBS en andere overheidsorganisaties. In 2007 is zoiets een krankzinnig idee maar handig om tijd mee te kopen. (Op dit moment lijkt de Belastingdienst weer zoiets te willen, nu met als doel om los te komen van het UWV.) Een zo’n truc en we kunnen naar huis. Ik weet hoe de politiek werkt.

Ondertussen zie ik dat we zo de deadline niet halen. De verwerking gaat te traag. Wij zijn experts op databasegebied, maar met deze monsterdatabase en alle trucs die we uithalen om ook rotte data te verwerken zijn we op onbekend terrein. Gelukkig lopen er veel mensen van IBM bij het UWV rond. Eigenlijk is dat vreemd, want IBM regelt bij het UWV de hosting: de computerservers en het netwerk. Die servers staan in Brussel en hosting vereist nauwelijks aanwezigheid bij de klant. Het UWV blijkt echter weinig zonder hulp van IBM te kunnen, met als gevolg dat IBM het UWV vergaand in zijn greep krijgt. IBM heeft die mensen niet en stuurt extern ingehuurde specialisten naar het UWV. Het 'externenproject' heet het UWV informeel bij IBM. 

Wij profiteren daarvan. Een specialist van IBM ingehuurd door IBM vindt wat wij doen erg interessant. Maarten van Nijnanten is ook weer zo iemand die zijn eigen werk uitzoekt. Hij wordt onze informele database-adviseur, een soort projectspook. Maarten hoort onze problemen aan, verdwijnt een tijdje om te experimenteren en komt dan terug met oplossingen, soms met een hoog don't try this at home gehalte. Het helpt enorm. Als alles meezit halen we de deadline.

Maar alles zit niet mee. Onze laadsoftware moet 24x7 draaien, maar vaak treffen we 's ochtends bij binnenkomst een gecrasht programma aan. Er zit iets niet goed in het uitleesprogramma waarvan we de broncode niet hebben. De Brusselse IBM-server crasht daarnaast veelvuldig en altijd 's nachts. Inloggen vanuit huis mag niet. Onze oplossing heet project Nachtlampje. Jeugdige familieleden van ons fungeren als nacht- en weekendwacht. Moederziel alleen in de UWV-toren kijken ze elk kwartier of de software nog draait en starten deze indien nodig opnieuw op. Het is even gênant als effectief, maar eindelijk draait de laadsoftware 24x7.

Nu kunnen we ook opschalen. Collega Jeroen Schaay zet een administratie van rotte data op, zodat we precies kunnen vertellen welke gegevens niet kloppen of ontbreken. Collega Paul van Zon maakt programmatuur waarmee gegevens op maat kunnen worden geleverd aan onze afnemers. We zijn eindelijk op sterkte en op stoom.

Zodra onze afnemers horen dat wij data hebben loopt het storm. Het CBS, de Belastingdienst en het horecapensioenfonds willen sofort de data, primair om de eigen software te testen. Maar hoe krijgen we die data bij de afnemers? Het UWV-onderdeel dat hierover gaat is de divisie Concern ICT en die zet geen stap extra. Toestemming krijgen om bestanden via een beveiligde verbinding te versturen kost maanden, ook als het gaat om vaste relaties als de Belastingdienst en het CBS. Weer is het Maarten die ons redt, nu met zijn IBM-connecties. Via IBM komt er een mogelijkheid om de data op CD-ROMs te branden. Daarna begint het grote rondrijden met CD-ROMS met (proef)data bij nacht en ontij.

Mijn eerste trip met een cd'tje gaat naar de woning van Freek Arnoldus, de hoogst betrokken manager bij het CBS. De data zijn ’s avonds op een CD-ROM gezet en het CBS heeft haast, dus we drinken ergens tegen middernacht een borrel. CBS-mensen zijn extreem discreet omdat ze afhankelijk zijn van anderen voor hun data. Nu niet. Arnoldus vertelt dat er in 2006 door het UWV een voorziening voor het CBS was opgezet. Even kreeg het CBS werkbare data, tot het UWV er zonder uitleg de stekker uit trok. Het CBS lijkt professioneel getraumatiseerd. Onze UWV-ervaringen hebben duidelijk een voorgeschiedenis.

Onze andere klant, de Belastingdienst Toeslagen, is bewerkelijker. De Belastingdienst is een soort UWV, met dat verschil dat de Belastingdienst vanouds strak wordt aangestuurd vanuit Financiën (onder Weekers, Wiebes en Snel niet meer). Collega Frido en ik bespreken in Apeldoorn oplossingen voor de dataproblemen. We zitten tegenover 15 toeslagambtenaren. Iedereen wil hierbij zijn. Frido en ik verwonderen ons over de armetierige huisvesting en de smerige koffie; nog een verschil met het UWV.

Het rondrijden met cd'tjes naar de Belastingdienst ontaardt in een dure koeriersdienst. We krijgen letterlijk het heen en weer, want de automatiseerders van de Belastingdienst zijn van hetzelfde slag als die bij het UWV. Hun software kan niet worden aangepast, al vergaat de wereld. Het dieptepunt is een huisnummer dat ergens een letter bevat. Dat mag niet, maar deze onbenullige controle waren we vergeten. In plaats van ergens een regel code aan te passen moet de complete levering opnieuw. Wie er bij het UWV of de Belastingdienst ook een probleem heeft, het is nooit de automatiseringsafdeling.

Collega Paul en ikzelf lopen vanaf eind mei op onze tenen. Als ik ruim na middernacht een cd'tje voor de Belastingdienst ergens in Amersfoort moet droppen bij een medewerker inhuurkracht van de Belastingdienst, ben ik zo moe dat ik vraag om een post-itje op de brievenbus, zodat ik het schijfje niet bij de buren deponeer. Als collega Paul door een privéomstandigheid verhinderd is om testdata te brengen, stuurt de Belastingdienst een sjappie koeriersdienst om de onbeveiligde CD-ROM vol met inkomensgegevens op te halen. Het voelt niet goed om een onbeveiligde CD-ROM met de inkomensdata van veertien miljoen mensen mee te geven aan een medewerker van een onbekend koeriersbedrijf, maar als de Belastingdienst het zo wil dan moet het maar.

Alle trial and error met proef-cd'tjes en de nachtritten-wildwest hebben wel resultaat. We gaan de deadline van eind juni halen. Er is maar één probleem: op 20 juni roept de Kamer minister Donner en staatssecretaris De Jager in een spoeddebat ter verantwoording. Nét voordat we klaar zijn. Veel hangt nu af van onze informele communicatielijn via Hans Tromp naar zijn superieuren. Ik ben er niet gerust op.

Naschrift: De greep die IBM op het UWV heeft is groot, veel groter dan die van de huis‑softwareontwikkelaars Capgemini en CGI. Bij een hoorzitting van de Commissie Elias in 2014 met UWV-topvrouw Lazeroms werd dit op gênante wijze blootgelegd (beeld / tekst). Toch gaat het UWV de relatie met IBM beëindigen. Zoiets leidt altijd tot een rechtszaak. De uitspraak bewijst dat IBM zijn hand heeft overspeeld (*) en suggereert dat huisleverancier CGI zich heeft ingekocht om straks het UWV te gaan uitschudden (*) en dat de rechtbank extreem naïef (*) is. Het IBM-dossier hangt de komende jaren als een donderwolk boven het UWV.