Geenstijl

Dr. Teun Voeten is antropoloog en oorlogsfotograaf, gepromoveerd op het Mexicaanse drugsgeweld. Geheel ongesubsidieerd doet hij onderzoek naar de fentanylcrisis. Voor GS berichte hij eerder al uit Odessa, de VS en Mexico. Dit voorjaar keerde hij terug naar San Francisco om met eigen ogen te zien hoe het ervoor staat met de drugsbestrijding. Zomer 2026 zal zijn boek “Fentanyl. Sluipmoordenaar aan de Westkust” bij Ezo Wolf verschijnen .

Met twee drugsdoden per dag en duizenden verslaafden die als zombies door een verloederd centrum strompelen, is San Francisco het epicentrum van de fentanylcrisis aan de Westkust van de VS. Volgens velen komt dat door een ultra-progressieve beleid. Auteur Michael Shellenberger haalt in zijn controversiële boek San Fransicko. Why Democrats Ruin Cities hard uit naar een politiek die de stad tot een paradijs voor verslaafden, dealers, daklozen en criminelen maakte. Het beleid van harm reduction is doorgeslagen en ontaardt in het stimuleren van drugs, zowel gebruik als verkoop. Ook veel bewoners hebben genoeg van de overlast op straat. Actiegroepen pleiten voor een ander koers. En met succes. Er waait een conservatief briesje door het eens zo progressieve San Francisco.

Adriana is mijn gids in de wereld van verslaafden en daklozen in San Francisco. Ze is midden in de vijftig en gebruikt al 30 jaar crystal meth (maar wil niet op de foto, red.). Ze noemt zichzelf een functionele gebruiker: haar consumptie is minimaal en al jaren constant. Ze slaapt gewoon elke nacht en haalt niet zoals zware gebruikers 72 uur non stop door. Elke ochtend werkt ze in een buurtwinkel. "Die job houdt me in leven en geeft me een regelmaat die ik nodig heb."

Behalve meth gebruikt ze opioïden als downer. Pure fentanyl gebruikt ze zelden, dat vindt ze te gevaarlijk, ze heeft al vier keer een overdosis gehad. Medegebruikers wisten haar leven te redden door Narcan toe te dienen, de opioïdenblokker die niet alleen elke agent en hulpverlener, maar ook iedere weldenkende gebruiker standaard op zak heeft. Nu rookt Adriana vooral de zogenaamde M30 pillen. Ze verkruimelt ze op zilverpapier, houdt er een aansteker onder en zuigt de rook met een plastic rietje naar binnen. M30 pillen bevatten officieel 30 mg oxycodone, de beruchte painkiller die door Purdue Pharma genadeloos werd gepusht en die de opoïdencrisis veroorzaakte. Maar nu worden de pillen op grote schaal nagemaakt, vooral door Mexicaanse kartels, en zit er voornamelijk fentanyl in. De hoeveelheid kan enorm variëren en het gevaar van een overdosis ligt altijd op de loer. "Ik begin met een klein trekje," legt Adriana uit, "zodat ik merk hoe sterk het is. Mijn dealer is betrouwbaar: ik weet wat ik krijg en de kwaliteit is constant."

Een pil kost 5 dollar, en Adriana heeft er zo'n 10 per dag van nodig. Daarom gebruikt ze soms pure fentanyl, ook 5 dollar, maar daarmee kan ze op een dag heeft ze maar twee porties toe. In San Francisco komt fentanyl in twee soorten: Clean en Iso, legt Adriana uit. Clean zou eigenlijk pure fentanyl moeten zijn, maar is met van alles versneden, vaak met de tranquillizer xylazine. Die zorgt ervoor dat de high langer duurt, maar veroorzaakt bij langdurig gebruik zweren en stinkende abcessen. Iso is fentanyl gemengd met Isonitazene, een synthetisch opioïde verwant aan fentanyl, alleen 10 keer sterker en dodelijker. De dosering kan ook enorm variëren. In feite is het motto van Forrest Gump op elke verkochte drug van toepassing. "You never know what you gonna get."

Als een Lone Ranger vecht ervaringsdeskundige Tom Wolf tegen het doorgeslagen gedoogbeleid. Zijn leven leest als een feel good story. Samengevat: Wolf had een gezin. Toen drugs, dakloosheid, misdaad en gevangenis. Nu afgekickt, terug bij familie en een gerenommeerd drugsconsultant. "Ik moet me soms in de arm knijpen om zeker te weten dat ik niet droom. Zeven jaar geleden was ik een dakloze verslaafde. Vorige week was ik op het Witte Huis om over het drugsbeleid te praten."

Zoals zoveel Amerikanen, kreeg Wolf na een operatie in 2017 de pijnstiller Oxycodone. Hij begon steeds meer te slikken, tot hij er 200 dollar per dag aan uitgaf. Hij stapte later over op heroïne als pijnstiller omdat dat met 80 dollar per dag een stuk goedkoper was. Daar kwam nog wel 40 dollar per dag bij aan crack, als opkikkertje. Hij was paar duizend dollar per maand aan zijn verslaving kwijt en betaalde de hypotheek niet meer. Toen hun huis bijna onteigend werd, stelde zijn vrouw hem voor de keus: afkicken of vertrekken. Wolf koos voor drugs. Niet veel later had hij een restraining order aan zijn broek en stonden zijn spullen buiten op de stoep.

Wolf leefde op straat en verdiende bij als stash boy for the Hondos: hij bewaarde de handelswaar voor de overwegend Hondurese dealers zodat deze bij een arrestatie niet al te veel zouden kwijtraken. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, zijn daklozen geen overlevingsartiesten, legt Wolf uit. "Je krijgt een uitkering van 690 dollar per maand, plus voor 200 dollar food stamps, gratis Medicare. En als je geld op is, ga je gewoon uit stelen. Het is makkelijk: de staat geeft geld, en vraagt niks terug. Bij elke kerk en organisatie kun je gratis eten. En op elke hoek staan vijf dealers."

Wolf werd zes keer gearresteerd en moest uiteindelijk drie maanden zitten. Hij kickte af in de gevangenis en pakte hij zijn leven weer op. Momenteel is hij een van de meest uitgesproken tegenstanders van het tolerante drugs- en daklozenbeleid en een belangrijke woordvoerder van de recovery community: De gemeenschap van voormalig verslaafden bezig is af te kicken.

"De harm reduction crowd is volkomen geradicaliseerd en is tot een cult verworden die San Francisco heeft gedestabiliseerd. Iedereen die kritiek heeft is een fascist. Persoonlijke vrijheid en de autonomie van het persoonlijk lichaam zijn onbespreekbare dogma’s die boven alles staan. Er werd vorig jaar 110 miljoen dollar besteed aan allerlei programma’s voor daklozen en gebruikers, maar vrijwel niets aan afkicken en herstel. Een Safe Injection Site opzetten kostte 26 miljoen, maar werd na zes maanden gesloten. Het Leger des Heils kreeg nog geen 2 miljoen omdat het een programma aanbiedt dat ontwenning en onthouding voorstaat, en ook nog eens op het geloof gebaseerd is. Maar fentanyl is een game changer. Het is vergif waarmee harm reduction niet mogelijk is."

De staat Californië heeft vanwege het milieu plastic rietjes verboden. Maar die worden nog wel, samen met spuiten, zilverpapier en glazen methpijpjes, gratis uitgedeeld aan gebruikers. De subliminale boodschap is duidelijk: drugsgebruik is helemaal prima. Vroeger hing de stad vol met billboards van de Harm Reduction Coalition. Daarop stond een foto van een groepje hippe leuke mensen aan de drugs op een gezellig feestje. Daaronder de boodschap dat je fentanyl nooit alleen moet doen omdat het wel eens fout kan gaan.

Nu is er een nationale campagne met een andere toon: links een foto van pillen en poeders en vette blokletters YOU SELL. De foto ernaast toont een geboeide man achter tralies met dezelfde vette letters: YOUR CELL. MURDER BY FENTANYL. Ook de menslievende maatregel dat winkeldiefstal tot 950 dollar slechts een overtreding was – met een normalisering van plundering tot gevolg – is inmiddels teruggedraaid.

Sommigen zeggen dat er een Trumpiaanse wind door San Francisco waait. Anderen zeggen dat dit een tactiek is om te voorkomen dat Trump straks echt drieste maatregelen neemt. In Oakland spreek ik onderzoeker en journalist Leighton Woodhouse die eerder een documentaire maakte over de fentanylcrisis. "De harm reduction crowd is in de verdediging gesprongen en wentelen zich nu in slachtofferschap," zegt Woodhouse. "Ze gaan een hoop contracten verliezen. Hun businessmodel stort in."

"Progressieven willen drugsgebruik destigmatiseren. Maar stigma en schaamte zijn goed. Drugsgebruikers zouden zich ook moet schamen. Het zijn parasieten die niet werken en teren op de samenleving, die hun familie in de steek laten en elke verantwoordelijkheid uit de weg gaan, die liegen, stelen en bedriegen om een egoïstische behoefte te vervullen."

Woodhouse vraagt zich af wat harm reduction advocates zouden doen hun 16-jarige dochter fentanyl of meth spoot. "Zouden ze dan ook zeggen, het is haar vrije keuze, ze is een verantwoordelijk persoon, she can handle it? Progressieve mensen zeggen dat iedereen drugs doet of heeft gedaan en dat maar een kleine groep van twee procent verslaafd raakt. Maar die twee procent ruïneert juist de stad. En het is juist vanwege het maatschappelijke stigma dat mensen op een gegeven moment, als ze gezin en werk hebben, ermee ophouden. Omdat ze weten dat het fucked up and wrong is."

San Fransicko auteur Michael Shellenberger woont in het politiek correcte Berkeley. Met honderdduizenden abonnees op zijn Substack en 1,3 miljoen Twittervolgers is hij een gezaghebbende stem in conservatief, of liever, common sense Amerika. "De harm reduction beweging komt voort uit de radicaal linkse Social Justice Movement die zijn uitgewaaierd tot Black Lives Matter activisten, radicale milieugroepen, de anti-gevangenis en Defund The Police beweging en fanatieke transgenderactivisten. Ze gebruiken een vocabulaire dat aanslaat bij gematigde liberalen. Dat verklaart ook hun succes. De term Harm Reduction is een geniale Orwelliaanse vondst. Wie kan daar nu tegen zijn? Maar in de praktijk komt het erop neer om verslaafden gewoon aan een overdosis te laten sterven."

"Slachtofferschap staat centraal in de ideologie van de harm reduction activisten," gaat Shellenberger door. "Gebaseerd op het dualisme Onderdrukker - Slachtoffer, waarbij er met twee maten gemeten wordt: het slachtoffer staat boven de wet die immers een werktuig is van een gewelddadige, blanke onderdrukker. In deze zienswijze is druggebruik een verwerkingsmechanisme tegen het trauma van een kwaadaardige kapitalistische samenleving, een appropriate response to civilization. Elke interventie wordt gezien als gewelddadige dwang, met de politie als een Kwade Kracht. De radicalen willen de beschaving vernietigen omdat die verschrikkelijk en slecht is. Op wat utopische ideeën na is het niet duidelijk wat het alternatief is. Uiteindelijk is het een zeer donkere en nihilistische gedachtegang."

Het gedachtegoed van Wolf, Leighton en Shellenberger vindt langzaam weerklank. Eind mei 2025 stapte het stadsbestuur af van de eenzijdige focus op harm reduction. Recovery First is nu de inzet Een overwinning voor onvermoeibare activisten als Wolf. En een sprankje hoop voor zowel de bewoners als verslaafden van San Francisco.

U weet het: dit soort verhalen kunt u wel gratis lezen, maar wij kunnen ze niet gratis maken. Steun GeenStijl, het liefst jaarlijks via een Premium Lidmaatschap en anders via een eenmalige donatie. Onze dank is groot.