Afgelopen week publiceerde uw GeenStijl een vijfluik over kernfusie (door de zon), geschreven door "Optimist", wiens NAW bij redactie bekend is. Deel 1 staat hier, deel 2 daar, deel 3 hier, deel 4 daar en deel 5 hier. Optimist las mee in de panelen en verzamelde de meestegestelde/meest interessante vragen. En daarop volgt hieronder beantwoording:

Zeer geachte Reaguurders

Om te beginnen wil ik iedereen die gereaguurd heeft op De Energietransitie heel hartelijk bedanken, ook degenen die me de afgrond in gereaguurd hebben. Dat laatste was bijzonder leerzaam.

Dan wil ik graag de belangrijkste bezwaren en opmerkingen van een antwoord voorzien. Jullie zijn de voornaamste reden dat ik dit verhaal naar GeenStijl heb gestuurd. Als zo’n verhaal in een krant staat wordt het minder gelezen want daar staan veel meer artikelen in, die ook nog veel minder lastig te verhapstukken zijn, en daar wordt maar zelden op gereageerd via ingezonden brieven. Op GeenStijl krijg je altijd lik op stuk. In overvloed. En vaak terecht.

Eerst over mijn status als energiedeskundige. Zoals ik in de inleiding al aangegeven heb, ben ik dat niet. Ik heb de wijsheid op dit gebied beslist niet in pacht, maar ik heb er wel een jaar lang iedere dag een aantal uren stukken over gelezen en daar conclusies uit getrokken. En ik zal me daar best hier of daar in vergist hebben, maar aan de andere kant loopt het verhaal wel naar een interessant einde – goedkope energie in overvloed zonder dat ons hele mooie land één grote energiecentrale wordt. Die keuze wil ik de goegemeente niet opdringen maar ook zeker niet onthouden. Verder verwijs ik overal naar publicaties die op Internet te vinden zijn en die in het algemeen wél door deskundigen geschreven zijn. Ik heb niets verzonnen. 

Een tweede punt is de vorm van het verhaal. Veel mensen vinden het verhaal veel te summier en te simplistisch geschreven. Dat klopt. Maar de keuze gaat tussen een verhaal dat op iedere stip en jota logisch, mathematisch, fysisch en economisch correct is en een verhaal dat gelezen wordt. Ik wilde een verhaal maken dat veel mensen met een klein beetje moeite kunnen volgen en niemand afschrikken met ellenlang geneuzel. Dat is denkelijk bijna gelukt. En als je echt de diepte in wil gaan – bij alle onderdelen staan verwijzingen naar publicaties, en GeenStijl heeft er zelfs voor gezorgd dat je met een enkele muisklik in die publicaties zit. En als je de Wikipedia artikelen niet gelooft: die hebben zelf ook bronnen, en vaak zijn dat wel peer reviewed artikelen.

Alle complimenten over de inleidende idyllische natuurplaatjes kunnen in hun geheel naar de redactie van GeenStijl. Ik vind ze prachtig maar ik heb er part noch deel aan gehad.

Er is heel veel terechte kritiek geweest op de notatie. Dat 10 tot de macht 12 in de tekst bijvoorbeeld getoond wordt als 1012 en water als H2O ligt vermoedelijk aan het feit dat ik de tekst aangeleverd heb in open document tekst formaat (.odt) en dat de programma’s van GeenStijl dat formaat tekst niet goed kunnen omzetten in de tekst die uiteindelijk op het scherm verschijnt. Mijn excuses daarvoor.

[Noot van de redactie: Het ligt meer aan ons CMS en hoe we daar content naartoe kopiëren dan aan .odt. We hebben bij het redigeren geprobeerd de 'hoge en lage cijfertjes' zo goed mogelijk terug te vinden en recht te zetten, maar dat is kennelijk niet altijd even goed gelukt. Onze excuses dus ook.]

Geroosterd op het gevaar van kernsplijting
Ik ben van alle kanten geroosterd op mijn stellingname "In kernsplijting geloof ik niet; omdat dat zo verschrikkelijk gevaarlijk is, is het ook verschrikkelijk duur". 

Die is inderdaad een tikkeltje kort voor de kop, maar ik hou deze uitspraak wel staande, zeker voor de conventionele uraniumcentrale. Die berust op het in evenwicht houden van energieproductie en energieafgifte en dat evenwicht is labiel, dat wil zeggen het moet continu aangepast worden. Zoals een koorddanseres haar evenwicht in stand houdt. Als er dan iets gebeurt waar de ontwerpers geen rekening mee gehouden hebben, een technische storing of een tsunami (maar er zijn meer onvoorziene mogelijkheden dan voorziene), dan heb je weer een Tsjernobyl of een Fukushima. 

Slaperige Russen boven hun toetsenbord
De twee genoemde rampen zijn de grootste, maar er zijn nog tientallen kleinere geweest. Kijk maar even naar het reaguursel van bees-t- in deel 1. Terwijl er nog geen 500 kerncentrales zijn op de wereld en daarmee slechts zo’n 10% van de wereldbehoefte aan energie gedekt wordt. Gaan we naar 100% dan hebben we 10 keer zoveel rampen – per tijdseenheid en bij ongewijzigd beleid. Of denkt iemand dat er in de toekomst nooit slaperige Russen boven hun toetsenbord aan wodka zitten te denken? En dan heb ik het nog niet eens over gerichte acties – toekomstige oorlogen of terroristische aanslagen. Maar daar is Europa vast immuun voor. We hebben nu al zo lang geen oorlog of terroristische actie meer gehad…

Een tweede probleem met kernsplijting is het gebruik van zeer zeldzame grondstoffen. In deze lijst worden de wereldreserves aan uranium geschat op 7.641.600 ton. Het jaarlijkse verbruik is volgens Statistica.com ongeveer 60.000 ton. Dat betekent dat we bij het huidige verbruik nog iets van 120 jaar door kunnen gaan. 

Alle uranium opperdepop
Maar nu gaan we 10 keer zoveel uranium gebruiken, want er moeten tien keer zoveel kerncentrales komen om de hele energietransitie te maken. Dan is het uranium in 12 jaar opperdepop. Foetsie. En de laatste grammen zijn verschrikkelijk duur want die wil iedereen hebben. Let wel – ik praat alleen over het huidige gebruik, niet het viervoudige gebruik dat ik eigenlijk nodig vind.

Dan is er nog het probleem met de prijs van de energie die met behulp van kernsplijting opgewekt wordt. Kernenergie is gewoon te duur, zie de Lazard-tabellen. Het is niet voor niets dat onze overheid er alles aan doet om de kosten en opbrengsten van onze bestaande centrales te versluieren. Of is er iemand die wél weet wat ze echt gekost hebben en wat ze echt opbrengen? Ik kan dat nergens vinden. En dan wel graag kapitaalkosten meerekenen, want als je die weglaat dan is het alleen maar erg duur, niet langer verschrikkelijk duur.

Duitsland heeft de kerncentrales in de ban gedaan. Ik snap dat.

Deze argumenten gelden in mindere mate ook voor de Thorium-reactor. Gesmolten zout-reactoren zijn veel veiliger dan conventionele kerncentrales, maar ik zou ze niet veilig durven noemen. Gesmolten, heftig corrosief zout van 650 °C, in combinatie met ultra bros grafiet, brrr. De voorraden zijn dan wel weer toereikend, want de hoeveelheid Thorium is van dezelfde orde als de hoeveelheid Uranium, maar het verbruik per reactor is veel kleiner, dus dat gaat tientallen, misschien wel honderden jaren mee. Daarna heb je dan wel een probleem dat je ook nu al op kunt lossen.

Thorium kost te veel tijd
Maar het echte probleem is dat het nog 20 tot 30 jaar gaat duren voor de Chinezen een werkende Thorium-reactor op commerciële schaal zullen hebben. Voor de uiterst daadkrachtige EU en de VS denk ik eerder aan het dubbele. Maar er was er toch al een, vijftig jaar geleden? Klopt, maar die was niet commercieel, en die ontwikkeling is niet gestopt omdat het allemaal zo geweldig liep. We hebben geen 20 tot 30 jaar de tijd om met de uitrol van Thorium centrales te beginnen.

Genoeg over kernsplijting. Kernfusie zie ik de komende eeuw niet commercieel gaan werken. Tegen dat er weer nieuwe onderzoeksbudgetten nodig zijn worden er prachtige resultaten gemeld en dus komen de budgetten beschikbaar, maar vervolgens hoor je weer jarenlang niets.

Meerdere reaguurders willen dat de overbevolking van de aarde aangepakt wordt. Daar ben ik het volkomen mee eens, maar laten we dan iets verder gaan. Terugbrengen van de bevolking tot de behoeften van alle mensen samen veel kleiner zijn dan de capaciteit van de aarde. We hebben maar één aarde. Maar hoe bereik je dat? Als ik zo naar de wereld kijk dan zijn alle welvarende landen aan het vergrijzen – behalve de landen die gratis geld krijgen zoals de olielanden. Dat betekent dat welvarende mensen gemiddeld weinig kinderen krijgen. Dus zou ik er voor zorgen dat iedereen op de wereld welvarend wordt. Goedkope onschadelijke energie kan daar een begin mee maken.

Het zelfregelend vermogen van de natuur
Er is blijkbaar ook een groep reaguurders die een groot geloof heeft in het zelfregelend vermogen van de natuur, en die het daarom niet nodig vinden om iets te doen. En ze hebben gelijk. De natuur gaat de boel op haar manier regelen en vindt wel weer een nieuwe balans. Maar meestal gaat dat dan wel op de harde manier. Miljarden mensen die doodhongeren of omkomen in de strijd om schaarse resources zoals voedsel vind ik persoonlijk toch een minder prettig vooruitzicht. Maar ja, dat is wel de natuur.

Als er te veel konijnen zijn komt de myxomatose. Zo hoeven we niet te leven, dus waarom zouden we dat accepteren?

Er zijn heel veel vragen van reaguurders die al door andere reaguurders adequaat beantwoord zijn. Ik vind dat ik me daar niet mee moet bemoeien.

Reaguurder BraadworstLul zegt dat waterstof dat ontsnapt naar de atmosfeer een echte killer is voor de ozonlaag. Waarschijnlijk heeft die opmerking betrekking op een artikel uit Nature. Daarin staat dat waterstof de ozonlaag aan de zuidpool met 8% en aan de noordpool met 7% vermindert, maar daarvoor moet dan wel 60 miljoen ton per jaar gelekt worden. Dat is 9 kg of 100 m³ per aardbewoner per jaar. Ik ga geen 100 kuub duur gas per jaar lekken. U wel?

Verder vind ik het merkwaardig dat in de conclusie alleen de polen genoemd worden. Is dat omdat op de polen gedurende de helft van het jaar geen ozon gevormd wordt vanwege de poolwinter? In dat geval heeft de rest van de wereld daar nauwelijks een probleem mee.

Reaguurder kapoerewiet vraagt zich af hoe je de concentratie van CO₂ in 1750 kunt weten. Deze wiki-pagina geeft daar onder het kopje “Measuring ancient-Earth CO₂ concentration” een helder antwoord op. En nee, domme vragen bestaan niet.

Opmerkingen van 26 augustus:
Reaguurder mygoodness vraagt zich af hoe een deel van Friesland onder kan lopen als de temperatuur steady aan het dalen is. Punt is dat die daling niet steady was. De pieken en dalen in de grafiek van de gemiddelde temperaturen op Groenland zijn echte gemeten variaties. De schommelingen in die periode waren groter dan de schommelingen in de kleine ijstijd, en die hebben echt wel invloed gehad. Of dat de enige reden van de ontvolking is, is niet meer te achterhalen, daarom gebruik ik hier het woord “denkelijk”.

DutchLion33 wil ik graag bedanken voor zijn vele opmerkingen, waarvan er heel veel hout snijden. Maar ik wilde een leesbaar verhaal maken en alleen eerste orde effecten meenemen. In zijn stellingname met betrekking van de zuurgraad van de oceanen verschillen wij van mening – de natuur past zich aan, maar de natuur moet daar wel de tijd voor hebben. 50% meer H+ ionen binnen een eeuw gaat naar mijn mening(!) veel te snel. 

Reaguurder marcoplarco – nergens wordt door mij beweerd dat RCP 8.5 een valide scenario is. Dat kan ik ook niet beoordelen. Maar het is gepubliceerd door een gezaghebbend orgaan, het United Nations Intergovernemental Panel on Climate Change, en het is geen aperte onzin. En laat het nou een factor twee overdreven zijn – dan zullen we nog steeds de dijken opnieuw op deltahoogte moeten brengen.

Aan Mr. Tee zou ik willen zeggen dat ik me alleen beperk tot Nederland omdat de situatie voor Nederland relatief goed bekend is. Dat vermijdt een heleboel discussie. En je kunt daarna altijd extrapoleren naar de hele wereld.

Opmerkingen van 27 augustus:
Reaguurder DutchLion33 schrijft: “Waterstof is rot-spul om op te slaan”. Deze site schrijft daarover:

Gaseous hydrogen can be transported through pipelines much the way natural gas is today. Approximately 1,600 miles of hydrogen pipelines are currently operating in the United States.

Een interessant artikel is ook deze. Daarin wordt een waterstof pijpleiding-netwerk beschreven van 40.000 km lang binnen Europa. Als het transport al lukt dan zal de opslag ook wel lukken. Gelukt zijn, denk ik eigenlijk. 

Schrodingerskut wil liever methaan maken dan waterstof, want waterstof zou schadelijk voor het milieu zijn. Kan inderdaad ook, maar het eindproduct is veel duurder. En methaan is een broeikasgas, waterstof niet. Waterstof dat ontsnapt naar de atmosfeer reageert met zuurstof en wordt water. En dat zat al in de lucht.

Timney schreef een prachtige reactie waar ik het helemaal mee eens ben. Wie wil er leven in een mierenhoop? Maar ik vind wél dat we de boel nu laten ontsporen en dat we terug op de rails moeten.

ReyNemaattori, waar kan ik vinden hoe waterstof goedkoop in methaan omgezet kan worden? Hoe goedkoop?

Elco485, energie verplaatsen zou inderdaad wel eens een klimaateffect kunnen hebben. Daar had ik nog niet aan gedacht. Ik ga er aan rekenen, dank je wel.

Reaguurder henniebal; Vraag 1: Dit is gemiddeld vermogen, geen piekvermogen. Vraag 2: geen idee, dat vertellen ze mij niet. Maar als je naar de grafieken kijkt dan zie je dat er nog niet genoeg zonnepanelen worden gefabriceerd om alle benodigde energie op te wekken, dus moet de energie uit andere bronnen komen. Nu wordt er per jaar ongeveer een vijfde van de totale energiebehoefte van Nederland aan zonnepanelen geproduceerd, en de groei is van de orde 20% per jaar. Maar niets houdt ons tegen om die dingen zelf ook te maken.

Reaguurder marcoplarco stipt een belangrijke kostenpost in de productie van zonne-energie aan: de grondprijzen. Terecht. Maar dit rapport heeft betrekking op de VS en daar kan grond heel goedkoop zijn. Grond waar verder niets mee gedaan kan worden is overal goedkoop. Bijvoorbeeld woestijngrond.

Marcoplarco, deze link is door Lazard vervangen door deze link. Bedankt dat je me daarop attent maakt.

Reaguurder DutchLion33 heeft een probleem met de giftigheid van veel zonnepanelen en de enorme afvalberg die aan het ontstaan is. Helemaal mee eens. Ik zou zeggen doe het centraal en hergebruik de materialen centraal. Dan hoeft het geen probleem te zijn.

Elco485 er zijn gebruikers genoeg voor waterstof. Je CV kan er op werken en je auto kan er op rijden. De elektriciteitscentrale kan er op werken. Je kunt er zelfs vliegtuigen op laten vliegen en het weegt een stuk minder dan kerosine, dus het is nog goedkoper ook. Drie kilo waterstof bevat evenveel energie als een accu van 100 kWh en 600 kg – ik zie een Tesla als een soort accu transporteur. Je hebt een punt met de risico’s van opslag, maar die zijn voor methaan, aardgas dus, ook niet echt verwaarloosbaar. We slaan nog veel gevaarlijker stoffen massaal op. Waterstof is op zichzelf niet gevaarlijk – de combinatie van waterstof en zuurstof is gevaarlijk.

Opmerkingen van 29 augustus:
Reaguurder Electroniek wil overtollige energie opslaan in samengeperste lucht. Zou best een goed idee kunnen zijn, maar je moet wel uitrekenen wat het kost. En je wint niet gemakkelijk van waterstof wat energiedichtheid betreft.

Nono-einstein vraagt: “Waarom wijken Uw getallen (overgenomen uit Lazar rapport) zo immens af van de getallen gepresenteerd op Wikipedia (ogenschijnlijk uit dezelfde bron)?”

Ik heb geen idee. Misschien het tijdstip waarop ze bepaald zijn. Maar deze getallen bevestigen wel het beeld dat Lazard ook laat zien: de prijs van windenergie gaat omlaag, de prijs van zonne-energie flitst omlaag en de prijs van kernenergie gaat omhoog.

Reaguurder Middensteun vindt energie uit de Sahara halen een verschrikkelijk plan. We worden zo chantabel. Klopt. Als je ‘t niet goed doet wel. Maar wie zegt dat alle eieren in één mandje moeten? Kies drie of vier landen en speel ze tegen elkaar uit. Laat altijd de mogelijkheid open dat je naar een ander gaat, of zelfs naar een vijfde partij. Ze verkopen iets dat ze alleen aan jou kunnen verkopen en ze hebben concurrenten. En voor die landen betekent dit ook enorm veel werkgelegenheid. Dit is een spel waarin NL van oudsher uitblinkt. Begrijp me niet verkeerd, ik ben geen neokolonialist, maar zo werkt dat nou eenmaal.

Reaguurder Reaguurmuur maakt zich zorgen over de bron van het water dat door de zonnepanelen gesplitst moet worden – in de woestijn. Er zou in de woestijn weinig vocht in de lucht zitten. 

De weergegevens van Bir Moghrein (ligt diep in de Sahara in Noord Mauretanië) van vandaag laten zien dat er daar verschrikkelijk veel water in de lucht zit. Relatieve luchtvochtigheid 22% bij 38 °C! Als je een psychro diagram googelt dan zul je zien je dat er ongeveer 9 gram water per kg lucht in zit. Net zo veel als bij een relatieve luchtvochtigheid van 60% bij 20 °C, of bij een relatieve luchtvochtigheid van 100% bij 12,5 °C. Als het dus kouder dan 12,5 °C is in Nederland dan zit er minder water in de lucht dan vandaag in Bir Moghrein.

In woestijngebieden in de subtropen daalt de lucht die in de tropen is opgestegen. Als lucht daalt dan neemt de temperatuur toe. Als de temperatuur toeneemt dan neemt de relatieve vochtigheid af (de absolute luchtvochtigheid blijft gelijk). Als de relatieve vochtigheid kleiner is dan 100% ontstaat er geen regen. Dus het gaat normaliter in de woestijn niet regenen. En daarom is het een woestijn. Maar er kan best een hoop water in de lucht zitten. Eind van de nacht kun je dauw hebben. Er zijn planten en dieren in de woestijn die daarvan leven. 

Die enorme hoeveelheid water die in de lucht terecht komt bij verbranding van waterstof valt ook reuze mee. Een paar delen per miljoen per jaar, terwijl er al iets van de orde 10000 delen per miljoen (1%) in zitten. Er komt nu ook een paar delen per miljoen per jaar aan CO₂ bij.

Snoorderlag en vele anderen hebben moeite met de stabiliteit van de genoemde regio’s voor de winning van zonne-energie. Maar neem nou Marokko. Het huidige koningshuis zit er pas drie en een halve eeuw. Erg instabiel. Ja, ze zijn een halve eeuw weg geweest, maar dat was omdat Frankrijk en Engeland het land in wilden pikken, dus de oorzaak van die instabiliteit ligt niet in Marokko maar in Europa. Het land is niet rijk, maar ze hebben wel een TGV tussen Tanger en Casablanca, die op lange stukken ook echt 320 rijdt. In Nederland haalt de TGV 300 gedurende anderhalve minuut. En 38% van het elektriciteitsverbruik wordt duurzaam opgewekt met zonlicht. Daar mogen we in NL nog van dromen. Verder is er een grote werkloosheid, dus zijn er plenty arbeidskrachten beschikbaar. Hoeven ze ook niet meer te emigreren naar Europa.

En vergelijk dat eens met onze huidige situatie. Onze energieleveranciers zijn de Russen en de Arabieren. Alle twee uiterst stabiele partijen die altijd bereid zijn ons geen poot uit te draaien en die hun machtspositie nooit zullen misbruiken door ons autoloze zondagen of gasloze winters te bezorgen. Toch?

Het is natuurlijk wel zo dat je nooit afhankelijk moet worden van één partij, zie de vorige alinea. Dus moeten er met meerdere partijen zaken worden gedaan. Een plant in Marokko, eentje in Mauretanie, eentje in Algerije, en misschien nog meer. En dan kan dat gewoon op basis van gelijkheid. 

Er zijn een aantal mensen die de Franse elektriciteitsprijzen iets te laag inschatten.

Volgens deze pagina betaalt de Fransman 18,99 eurocent voor een kWh en de Nederlander 14,27 eurocent. De Fransman betaalt nu dus 33% meer dan de Nederlander.

Reaguurder Kaal-dik-en-lelijk stelt voor om al mijn beweringen te laten narekenen. Ik had gehoopt zo langzamerhand wat correcties te ontvangen en dat is niet gebeurd, terwijl er toch een heleboel reaguurders in staat zijn om die sommetjes ook te maken. Ik ben voor.

Reaguurder Eeuwig..Op..Vakantie stipt aan dat het verbranden van waterstof ook een hoop NOx veroorzaakt. Dat is correct, maar daar zijn twee antwoorden op. Hetzelfde geldt namelijk voor het verbranden van benzine in een explosiemotor, maar daar heeft de driewegkatalysator mee afgerekend. En je hoeft waterstof niet te verbranden om energie te maken; dat kan ook prima met brandstofcellen. Dan heb je nul NOx.

Reaguurder Joris Beltsin geeft voor het Nox probleem tevens de oplossing van verbranden bij lage temperaturen.

Reaguurder xyzzy42 (Adventure generatie genoot?) mist de opslagkosten voor waterstof. Ik denk dat die niet zo verschillend zullen zijn van de opslagkosten voor andere brandstoffen. Reaguurder bdn01 komt met de toevoeging “In de zestiger jaren stroomde er een mengsel met 50% waterstof door ons gasnet. Ombouw van het gasnet op waterstof is een mineur probleem.” Ik wist dat niet en ik heb het ook niet gecontroleerd, maar ik ben wel dankbaar voor de toevoeging.

Reaguurder De Profundis vindt Spanje, Portugal een betere optie. Daar heb ik ook aan gedacht, maar ik denk dat die hun eigen grond gaan gebruiken voor hun eigen energievoorziening. En de opbrengsten zijn slechts 75% van de opbrengsten in de Sahara.

Reaguurder Muxje wil het waterstof cryogeen vervoerd hebben. Waarom? Methaan gaat ook niet als vloeistof de pijp in. Volledige compressie heb je nodig voor vervoer per schip, niet voor vervoer per pijpleiding. Waterstof vervoeren per schip is een hele nieuwe technologie; eind dit jaar vaart de eerste Japanse waterstoftanker. Een heel kleintje. En inderdaad, het kaartje dat de opbrengst aan zonne-energie in Europa beschrijft compenseert voor temperatuureffecten.

Opmerkingen van 30 augustus:
Een groot aantal reaguursels heeft betrekking op de voorgestelde locaties voor energie opwekking. Ze gaan hoofdzakelijk over het enge Noord-Afrika. Daar ben ik op ingegaan bij de opmerkingen van 29 augustus. En natuurlijk zit daar een kern van waarheid is. Als je de boel op eigen grondgebied op kunt lossen ben je heer en meester. In ieder geval tot er andersluidende instructies uit Brussel komen, want echt baas in eigen buik zijn we al lang niet meer.

Eén reaguursel hierover wil ik nog wel noemen, want dat vind ik uitermate constructief:

"Je hebt aanzienlijke oppervlakken nodig die je ook militair moet kunnen verdedigen. Anders ben je wel erg kwetsbaar met die lappen onbeschermd glas die je levensader zijn. Dat kan goed gaan, en de beste indicator is om nu al een stuk zonovergoten woestijn te koloniseren en kijken hoe dat valt.
Een alternatief is om het van iedereen te maken. Dus 100+ landen die in hetzelfde schuitje zitten en elkaar daarmee in essentie gijzelen. Een beetje hetzelfde principe als bij kernmachten: Die vallen elkaar niet aan want dan is de ondergang van beide kanten gegarandeerd.
Dus vooral op geopolitiek vlak zie ik wel wat uitdagingen."
Allemaal | 30-08-21 | 08:33 

Je zou het natuurlijk ook bilateraal kunnen doen: jullie stellen jullie woestijn beschikbaar en verdedigen onze investering, en wij leveren alle energie die jullie nodig hebben gratis en voor niks. Marokko gebruikt bijvoorbeeld nu in totaal 2,6 miljard kWh energie per jaar, 3% van het gebruik van Nederland, en ze hebben volgens wikipedia op 48 landen na het sterkste leger ter wereld.

3% van de omzet uitgeven voor huur en bescherming lijkt mij een prima deal.

Een aantal reaguurders vertellen me dat dit verhaal ouwe koek is, en dat dit allemaal twintig jaar geleden ook al bekend was. Dat is onjuist. Het hele verhaal werkt toe naar de vindingen die in de hoofdstukken 4 en 5 aangegeven worden en juist die vindingen maken deze transitie mogelijk en waarschijnlijk zelfs lucratief. Die vindingen zijn van 2019, en de MSM hebben het niet nodig gevonden om ze te publiceren, dus in Nederland wist niemand ervan. Nu wel.

Reaguurder van heinde en verre noemt de macht van oliemaatschappijen als grootste probleem. Ik denk daarentegen dat zodra de oliemaatschappijen door krijgen waar het echte geld te verdienen is al die zonneparken er in no time staan. Ze zijn conservatief, maar maak niet de fout om te denken dat ze dom zijn.

Er wordt geklaagd over de verwoesting van de natuur in de Sahara, en dat is inderdaad een probleem. Maar ik heb nergens beweerd dat alle zonneparken ter wereld in de Sahara moeten komen. De VS, China, Australië, Zuid-Afrika en reeksen andere landen zouden wel gek zijn. Toch zal dit natuur kosten. Maar die discussie heeft meer met bevolkingspolitiek te maken. Waarom moeten er zoveel mensen gemaakt worden?

Dan het stofprobleem. Ik vermoed dat dit ook best wel een probleem is. Maar in de Australische woestijnen zijn ze al druk bezig met zonneparken dus ik denk dat ze ‘t daar al een heel eind onder de knie hebben, en misschien willen ze ons wel vertellen hoe ze dat doen. En anders doen we wat reaguurder Hiesjes wil: Robotjes bouwen om de panelen schoon te vegen.

Ik hoop dat reaguurders die geen antwoord van me hebben gekregen op hun opmerking of hun vraag me dat niet euvel duiden. Er waren meer dan duizend reacties en dan moet je keuzes gaan maken.

Nogmaals, ik dank u allen.
Optimist