Toen ik in 1980 bij de AMRO-bank ging werken bestond het Ziekenfonds nog. Carrière maken betekende toen drie dingen: meer salaris, een eigen kamer mét 's morgens een koffie in een echt kopje gebracht door een koffiedame, maar vooral niet meer via het Ziekenfonds verzekerd zijn. Jezelf particulier verzekeren met keuzemogelijkheden stond gelijk aan vrijheid; het Ziekenfonds was een synoniem voor een logge en vooral zeer klant-onvriendelijke organisatie. De 'ziekenfondskaart' deed denken aan het steunbriefje. Vooral de tandarts van het ziekenfonds was berucht en gevreesd. In 2006 werd na eindeloos vergaderen de Zorgwet van Hoogervorst (VVD) aangenomen: einde ziekenfonds, leve de verplichte basisvoorziening met vaste premie voor iedereen, uit te voeren door met elkaar concurrerende verzekeraars. Daarbovenop de aanvullende verzekering naar keuze. Het verdwijnen van het Ziekenfonds moet voor de PvdA een gruwel zijn geweest. Rijke mensen die zich een goede tandarts konden veroorloven of een eigen kamer in het ziekenhuis i.p.v. een zaal zonder privacy. Tweedeling in de zorg, een schande. Iedereen gelijk, dat is het adagium. Het heeft 6 jaar geduurd, maar de PvdA neemt wraak. Het Ziekenfonds is terug en hoe.

Er komt een kabinet van VVD en PVDA en dan kun je de klok erop gelijk zetten, er komt ook een belastingherziening. Onder Kok II was er de revolutionaire hervorming van het belastingsysteem onder leiding van Zalm en Vermeend. We moesten leren denken in 'boxen' en om het ongeëvenaarde 'fiscale trapezewerk' te stoppen werd de vermogensrendementsheffing (VRH) ingevoerd. Vermeend maakte toen de fantastische opmerking "de keuze om te gaan beleggen zal weer gedaan worden vanuit oogpunt van rendement en bijgaande risico's in plaats van fiscale voordelen". Het is anders gelopen en de Commissie Dijkhuizen geeft Rutte II wat handvatten om de 'weeffoutjes' uit 2000 te herstellen. Maar het wordt geen revolutie.

Het heeft even geduurd, maar de banken krijgen de duimschroeven aangedraaid. Ondanks fanatiek tijdrekken worden de contouren van een nieuw bancair stelsel langzaam duidelijk. Of toch niet? Vast staat dat politici en buitenlui genoeg hebben van 'too big to fail' bonus-banken waar spaarders vogelvrij zijn, klanten een poot wordt uitgedraaid en die uiteindelijk door de belastingbetaler gered moeten worden. Heerlijk als je bankbeeld zo lekker simpel kan zijn. Nuance is een vermoeiende bezigheid. Dit jaar zijn drie rapporten verschenen die het beeld niet eenvoudiger maken. Even een opsomming: (1) in de VS de Volcker-rule, (2) in de UK de Vickers-commissie (pdf) en (3) zeer recent kwam de EU met het rapport van de commissie Liikamen (pdf). Het is geen toeval dat er drie rapporten op tafel liggen. De bancaire systemen verschillen nogal en - ja vervelend hoor- dus ook de oplossingen. Maar over één maatregel is iedereen het eens, dat scheelt. Banken met écht klantcontact (consumenten, bedrijven) moeten per direct stoppen met het op grote schaal handelen voor eigen rekening ('proprietary trading').

De RABO zoekt ruzie. De bank van 'samen sterker' heeft hetzelfde aantal stemmen in het bestuur van de lobby-club van de banken, de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), maar betaalt 30% meer contributie dan ABNAMRO en ING en heeft daar geen zin meer in. Ik heb wel een donkerbruin vermoeden hoe het toegaat op de vergaderingen van de NVB. In mijn tijd werd altijd even onder de bestuurstafel gekeken om de spekzolen en witte sokken van de boerenleenbank-bankiers te bewonderen. Maar de wereld is dramatisch veranderd. RABO is de enige grote bank die geen staatssteun nodig heeft gehad. De ontmanteling van Fortis/ABNAMRO was ontluisterend en de gang van ING naar de staatspotten is te vergelijken met de gang naar 'Canossa'. Het ongenoegen van RABO is al een tijdje zichtbaar. De vroegere voorzitter van de RvC Koopmans zei ooit tegen Prinses Máxima: welkom bij de enige echte bank. En Bruggink, CFO van de bank, verklaarde voor de Commissie De Wit dat banken gewoon failliet moeten gaan en toen had hij het niet over DSB. De vaststelling van Bruggink dat op het hoogtepunt van de bankencrisis in 2008 heel veel spaargeld van andere banken naar RABO ging, viel ook niet lekker.

Het is een aloude geopolitieke truc van politici. Als je in het binnenland een lastig besluit moet nemen dat veel oppositie gaat oproepen, dan zet je als bliksemafleider het buitenland in. Deze week moesten een paar vervelende maatregelen in het mooiste pensioensysteem ter wereld (zegt lobbyclub Holland Financieel Centrum) door de Kamer worden gejast en dus werden wij in het afgelopen weken (onterecht) bang gemaakt dat Europa het op onze vette pensioenpotten (1.043 miljard) voorzien heeft. De Tweede kamer benoemde zelfs een heuse pensioenrapporteur (de CDA'er Omtzigt) die 'onze' pensioenbelangen in Europa moest verdedigen. En minister Kamp riep in weekblad Elsevier: "Brussel moet zich er niet opeens in mengen". Nee, dat hoeft Brussel niet, dat doet Kamp zelf wel via zijn tijdelijke plaatsvervanger staatssecretaris De Krom.

In de Elsevier van deze week staat het klip en klaar: "we sparen meer dan ooit, maar niet altijd even slim. Banken profiteren daarvan". Eind tweede kwartaal was het spaarsaldo opgelopen tot het absolute record van 377 miljard. En dat terwijl de spaarrentes op een historisch laag niveau staan. Logisch dat de banken daar een graantje van mee willen pikken. Onder de veilige beschermende vleugels van het riante depositogarantiesysteem (de facto te betalen door RABO) trekken leasebedrijven (Leaseplan bank) en investeringsmaatschappijen (NIBC) lekker goedkoop geld aan. De banken met de hoogste rentes zijn de dochters van de Grote Drie en een Half: MoneYou van ABN AMRO, WUH van ING, Friesland bank van RABO, ASN van SNS. Verzekeraar AEGON ontbreekt in het rijtje en wil graag bij de Grote Vier gaan horen. Sinds deze week heeft zij nu ook haar proeftuintje waar AEGON, natuurlijk ook met garantie van het DGS, experimenten kan doen: de KNAB. Uit te spreken als KNAP met een B. Dat staat overigens niet voor Koninklijke Nederlandse Aegon Bank, dat zouden ze wel willen. Nee, het is het omgekeerde van 'BANK'. Want de KNAB gaat het allemaal anders doen, omgekeerd bankieren, geen dubbele bodems.

Nee, nee, niet *fuck*. Dát woord hebben de eurosceptici afgelopen woensdag gebruikt. Het was namelijk geen lekkere dag voor het eurosceptische kamp. Een week geleden wentelden zij zich nog in de bijtende speech van euro-nihilist Nigel Farage. Hij was speciaal vlak voor de belangrijke Nederlandse verkiezingen naar De Balie in Amsterdam gekomen om nog wat olie op het eurovuur te gooien. Maar de Nederlandse kiezer heeft zich toch pro-Europa, pro-euro uitgesproken. Wilders, die de verkiezingen uitriep tot een referendum over de euro, beet in het stof. Zo zag de buitenlandse pers het ook, al nam winnaar Rutte vlak voor de verkiezingen óók een afwachtende houding in ('geen derde sponsorronde voor Griekenland', maar Griekenland is en blijft een uitzondering, dus is het gemakkelijk scoren op dit punt). Maar er was nog meer slecht nieuws voor de eurosceptici. De langverwachte uitspraak van het Duitse Constitutionele Hof was positief. De Duitse deelname aan ESM is niet in strijd met de Duitse grondwet. Natuurlijk, er werd een hard plafond van 190 miljard euro vastgesteld, maar dat ESM gaat er komen. GeenStijl had dat natuurlijk allang voorzien.

Voor een paar bankiers was deze week de maat vol. Blijkbaar was het moment gekomen om de watjes in Europa, eurocraten, werknemers, politici, maar eens de les te lezen. Het moet maar eens afgelopen zijn met halfzachte uitspraken en compromissen sluiten; het is tijd om te stoppen met het sparen van de kool en de geit. De aftrap werd gedaan door de baas van de ING Nederland, Nick Jue (foto). Bankmedewerkers moeten weer gewoon hard gaan werken, geen 9-tot-5 mentaliteit meer vertonen, en net als Jue 's avonds doorwerken en niet 'met je dikke kont' voor de televisie hangen. Bankmedewerkers moeten zich realiseren dat 'life-time employment' niet meer bestaat. Ontslag is een keuze. Zij moeten zich daarom bijscholen en permanent voorbereiden op een loopbaan buiten de bank. Topman Jue was geschrokken dat zijn medewerkers niet geschikt waren voor de arbeidsmarkt. Hij wil dat medewerkers 'wakker' worden. Je vraagt je af op welke planeet Jue woont. Sla eens wat rapporten van de AFM op of kijk op 'uitzending gemist' naar wat Kassa- of RADAR-uitzendingen. Je bent meteen wakker. Maar Jue zal zelf zelden in een bankkantoor komen, dat is bankbazen eigen. Dat de banken in ruil voor een goed pensioen een weinig kritische houding bij het personeel hebben gestimuleerd, zal wel niet in het opleidingshandboek staan.

Deze week was ik te gast in het MAX televisieprogramma Hollandse Zaken om 'live' mijn mening te geven over de zorgplicht van banken. Ik wist dat ik zou worden neergezet als ex-bankier en dat de zaal gevuld zou zijn met gasten die hun woede over het bankwezen niet onder stoelen of banken zouden steken (zie hier). Dus ik wist waar ik aan begon. De uitzending van deze week was een vervolg op het programma van 20 juni, waarin uit de doeken werd gedaan dat een man zelfmoord had gepleegd op de stoep van de RABO, omdat hij de hypotheek niet meer kon betalen en het huis werd geveild. In de zelfmoordbrief werd de schuld bij de bank gelegd. Ik had mij nogal boos gemaakt op die uitzending. Hoe triest het geval ook is, de zaak leek mij exceptioneel (600.000 hypotheek aan man met bruto jaarinkomen van 10.000 euro; RABO kocht het huis op de veiling voor 280.000 en probeerde het te verkopen voor 350.000) en niet exemplarisch voor het handelen van de hele bancaire sector. Een tegengeluid leek mij op z'n plaats. Helaas besloten de vier grote banken niet te komen om te laten zien dat er in de top van de banken wel degelijk iets veranderd is. En de NVB stuurde letterlijk één nietszeggend regeltje dat de banken 'op de goede weg zijn'. Boele Staal had te druk met andere niet-bancaire zaken.

Deze week schreef EU-president Van Rompuy een 'masterplan' dat de omvang van een 'haiku' heeft (als Van Rompuy zich verveelt tijdens de Toppen, dan schrijft hij deze Japanse gedichten). Het plan zou de basis moeten zijn voor de 25ste Top der Toppen. Het 4-punten masterplan (pdf) begint zeer concreet met de bankenunie (ik zeg: Europees toezicht: doen; Europees depositogarantiesysteem: gevaarlijk), maar verzandt daarna in nietszeggende woorden. Punt 4 gaat over de versterking van de democratische legitimiteit en telt welgeteld 5 regels. Ik vermoed dat het bij vergezichten blijft en dat de 'bende van vier' zich weer zal beperken tot korte termijn steunmaatregelen en natuurlijk mooie woorden over noodzakelijke groei. Opmerkelijk is dat critici van de EU met name hun pijlen richten op het ESM ('de blanco cheque'), terwijl de werkelijke invloed van Europa loopt via veel minder zichtbare regelgeving. Zo heeft onze haiku-man, óók deze week, in Die Welt iets gezegd over het pensioen. En als het woord pensioen valt, dan krijgen politici direct krampaanvallen, enigszins vergelijkbaar met het H-woord. Dat bleek tijdens het debat met premier Rutte deze week over de Eurotop.