Een pieterklein verzuchtinkje

Mark Rutte is begonnen aan zijn tiende jaar als premier en een van de eigenschappen waar hij om geprezen wordt, is zijn ongenaakbaarheid in het debat. In dat hele decennium is hij nog nooit écht in de problemen gekomen, ongeacht hoeveel politieke vrienden, vazallen en kabinetsleden er onder zijn bewind ook het veld moesten ruimen vanwege aantoonbaar falen, het verkeerd voorlichten van de Kamer of het achterhouden van cruciale feiten in politieke, bestuurlijke of ethische kwesties. Rutte slalomde overal tussendoor, terwijl zijn vvd zorgvuldig omgebouwd werd tot een pop-up store voor politieke oneliners, kopjes koffie met Klaas en een oranje/blauw festivalgevoel - terwijl achter de schermen de loopwielen gevuld werden met houjebackbenchers waar de spijkerzweep van de fractiediscipline overheen gaat. "Kijk voor je, naar je Netflixscherm, en wacht op je stem-orders!"

Achter de brede lach van de eeuwig opgewekte Kukident-premier gaat een wereld van verandering schuil. De mentaliteit van Justitie & Veiligheid / Veiligheid & Justitie is staand beleid geworden op alle ministeries, departementen en (hogere) ambtelijke rangen - met de ondergeschikte ambtenaren als respectievelijke houjebackbenchers in die pikorde, die met een vleugje angstcultuur onder de knoet worden gehouden. Gewetensvorming wordt niet op prijs gesteld, kijk maar hoe het klokkenluiders als Roelie Post of de waarheidszeggers bij het WODC vergaan is: opgejaagd of vervolgd voor hun eerlijkheid. Steeds minder mensen kregen steeds meer te zeggen, met een (te) belangrijke rol voor voorlichters: het partijkartel is precies dat: een kartel binnen de partijen - en zelfs voor bestuurlijke organisaties een ondoordringbaar bolwerk (daarover later meer).

Naar buiten toe is die metamorfose helder zichtbaar: de Nederlandse Wet openbaarheid van bestuur (Wob) is altijd een tragisch vehikel van frustratie en ostentatieve ontkenning middels overdadige weglakking geweest, maar zeker de afgelopen jaren zagen we steeds vaker en steeds duidelijker hoe de middelvingerkleurige stift vooral gehanteerd wordt om politici en machthebbers te beschermen tegen de waarheid, en niet om "staatsveiligheid" (vaak gebruikt argument), "persoonlijke beleidsopvattingen" van individuele ambtenaren (onzinargument) of diplomatieke belangen te beschermen tegen overdadige datadeling. Het is allemaal onder vvd-bewind verergerd, en niet alleen bij klassieke vvd-ministeries als V&J, tot op een punt dat er alleen nog politieke gevolgen zijn voor falende, liegende en informatie verzwijgende bewindslieden als het politiek opportuun is voor de vvd (en haar coalitiegenoten), niet wanneer het politiek zuiver is.