Geenstijl

In de zeventiende eeuw waren zowel de bijbel als de klassieke oudheid niet langer maatgevend als bron van kennis en voltrok zich de zogenaamde Wetenschappelijke Revolutie. De Fransman René Descartes (1596-1650) benadrukte het belang van zuiver redeneren – met behulp van wiskunde – en de Brit Francis Bacon (1561-1626) wees op het belang van waarneming en experiment. Met andere woorden: rationalisme en empirisme wonnen het in de zeventiende eeuw definitief van het kritiekloos accepteren van gezag en gevestigde reputaties. Eén van de grootste overwinningen van de wetenschap op religieuze gezagsdragers was de evolutietheorie van de Britse bioloog Charles Darwin (1809-1882). Darwin had lang geaarzeld alvorens On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life in 1859 te publiceren omdat hij zelf ook wel aanvoelde dat zijn theorie tot grote ophef zou leiden. Darwin stelde immers in On the Origin of Species dat de aarde miljoenen jaren oud zou zijn en dat soorten zich ontwikkelden via ‘natuurlijke selectie’. Darwins theorie ontzenuwde daarmee niet alleen het Scheppingsverhaal maar, in het verlengde daarvan, élke religieuze claim het leven, het heelal en de rest te kunnen verklaren. God werd door Darwin overbodig gemaakt en om het allemaal nóg erger te maken, rekende hij Homo sapiens tot de primaten. Onderzoek heeft de bevindingen van Darwin goeddeels bevestigd en geleerden bakkeleien tegenwoordig over de vraag of de mens, genetisch gezien, voor 95% dan wel 99% identiek is aan de chimpansee. Hoe dan ook, de evolutietheorie sloeg in als een bom en alle consternatie kwam uiteraard ook tot uitdrukking in spotprenten. Bovenstaand een spotprent uit het Franse satirische tijdschrift La petite Lune uit 1878 met Darwin als aap tussen het aanlokkelijke fruit van ‘l’arbre de la science’. Een satirisch bedoelde verwijzing naar ‘l’arbre de la science du bien et du mal’ uit Genesis 2:17.

Geinig detail 1 Mei 1861 verscheen in het bij de Britse bourgeoisie buitengewoon geliefde satirische tijdschrift Punch een spotprent getiteld Monkeyana. De prent toont een rechtopstaand, aapachtig wezen met een bord om de nek. Op het bord staat ‘Am I a man and a brother?’, een vraag die verwijst naar ‘Am I not a man and a brother?’ in het logo van de antislavernijbeweging. Groot-Brittannië verbood in 1833 weliswaar de slavernij maar wat bleef waren, achteraf gezien, foutieve ideeën over het bestaan van menselijke rassen. Menigeen huldigde destijds de opvatting dat Afrikanen een primitiever menselijk ras zouden vertegenwoordigen dan het Europese ras. De spotprent Monkeyana speelt met de suggestie dat na slaven (Afrikanen) nu de apen op voet van gelijkheid met het lezerspubliek van Punch werden geplaatst. De evolutietheorie van Darwin was, als lesje in menselijke nederigheid, duidelijk niet besteed aan de Britse bourgeoisie die in het Empire – wereldwijd – de lakens uitdeelde. Geinig detail 2 Het door de Britse socioloog Herbert Spencer (1820-1903) in 1864 geformuleerde begrip ‘survival of the fittest’ werd door Darwin overgenomen. ‘Survival of the fittest’ is vaak misbruikt als theoretische onderbouwing voor ongebreideld vrijemarktkapitalisme en was – als concept – ook heel populair bij lieden die de menselijke populatie wilden ‘verbeteren’ middels eugenetica. Met name in Zweden – en dan specifiek gedurende de periode 1934-1975 – was eugenetica heel populair en steriliseerde men haar hartenlust.