Het was niet voorbij na die 32,2 procent hakken over de sloot opkomst en de klinkende 61,1 procent NEIN. De uitslag moest natuurlijk nog genegeerd worden

Zo stellig als ik wist dat de uitslag een ferm ‘neen’ zou worden, zo onzeker was het ‘wat nu’ nadat die nee eenmaal was uitgesproken. Je weet dat ze niks “kunnen” met de uitslag. De Nederlandse ratificatie van het associatieverdrag, in juli 2015, was een formaliteit zoals bijna alle EU-kwesties nog formaliteiten zijn. Het referendum was slechts een voetnoot bij die formaliteit, hooguit een LEGO-steentje waar Rutte even met blote voeten op moest gaan staan, maar verder een evenementje waar tweederde van ruim vier miljoen stembusgaande Nederlanders geen verschil mee zouden maken. 

Kees Berghuis deed namens de vvd een persoonlijke toenaderingspoging voor een ‘samenwerking’, die ik afsloeg. Bert Koenders probeerde het via een secretaris-generaal. Het werd uiteindelijk een geitenpaadje, met het beroemde inlegvelletje. 

Ik zou moeten opzoeken hoe het politieke truukje ook weer precies luidde en wat het inlegvelletje verklaarde. Ik weet het niet meer en het doet er ook niet toe: wat GeenPeil helaas bewezen heeft met het Oekraïnereferendum is dat een serieus, fundamenteel debat over de Europese Unie een al lang geleden gepasseerd station is (bij het Grondwetreferendum van 2005 leek dat debat nog wel onderdeel van het spel), en dat democratische inspraak al helemaal een schijnvertoning is. Elke vijf jaar gaan ongeveer net zo veel mensen stemmen voor het Europese Nepparlement als dat er voor ons tot “rancunereferendum” bestempelde inspraakmoment hun huis uit kwamen. Dan heet het plotseling wel ‘democratie’, volgens mensen die zichzelf uit eigen belang graag voor de gek houden.

Die term ‘rancunereferendum’ zegt meer over de tegenstanders van GeenPeil dan over ons initiatief en de duizenden vrijwilligers en flyeraars die er het vuur voor uit hun sneakers liepen. Gewone mensen, die gewoon een beetje gewoon mee wilden doen, en bijna een jaar lang zijn beschimpt en bescheten door duurbetaalde mensen in deftige kranten. Hoe zouden die hun eigen stukjes nu teruglezen? De Wagendorpjes en de De Wijkjes, de Smeetsjes en de Starinkjes, de cartoonisten en de anonieme hoofdredactionele commentaartjes? Rancune, zegt u? Wie de schoen past. 

Enfin. 

Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat een associatieverdrag met een corrupt kudtland middenin een geopolitieke gevarenzone niet het beste onderwerp is voor een referendum over de vraag of je daar meer, of minder plofkippen vandaan wilt halen.

Ooit organiseerden we een referendum. We wilden meer democratie, maar men wilde niet luisteren

Het is bijna 1 november en dan is GeenStijl al weer drie jaar op eigen benen. We kunnen al bijna zelfstandig lopen! We kunnen constateren dat het goed gaat met ons, niet in de laatste plaats dankzij u, de lezers, de leden en de donateurs. Maar, we doen de monocle even in en stoppen de pijp, met het land gaat het minder. Mijmerend over de afgelopen jaren zien we dat er stevig storm geoogst wordt waar flink wind gezaaid is. En hoe we dat van ver af aan zagen komen, als magenta-roze kanarie in de polderkoolmijn.

Hieronder volgt een herbeleving in meerdere delen van het GeenPeil Oekraïnereferendum, waar de macht voor sidderde (“continentale crisis!”), de pers de pennen voor in vitriool doopte en goed gesubsidieerde belanghebbers hun Poetinframes tegen optuigden. Het vervolgt met wat er daarna gebeurde, hoe enerzijds ons eigen gelegenheidsfront uiteen viel maar anderzijds de gevestigde orde zijn eigen storm is gaan oogsten. Een storm die je aan de hand van een referendum dat er nooit mocht zijn, al lang geleden kon zien opsteken.

Een voorstel tijdens de Vrijmibo

Het is vrijdag 3 juli 2015. Documentairemaker Peter Vlemmix (Panopticon, Euromania) is op GeenStijl HQ in Pand Noord, waar hij Beata Supheert, Arjan van Dixhoorn en Pepijn van Houwelingen aan de redactie introduceert. Zij zijn van het Burgercomité EU, een groepje eurokritische burgers dat zich zorgen maakt over de ondemocratische wijze waarop de Europese Unie zich steeds dieper in ons leven verankert, ten koste van de soevereiniteit van de natiestaat - en daarmee de burgerdemocratie. Ze willen iets aan GeenStijl voorleggen.

‘Zorgen maken’, zo heette dat toen nog en zelfs dat was destijds al verdacht omdat er een zweem van populisme omheen zou hangen. Burgercomité EU is ontstaan uit het Burgerforum EU, een groep opiniemakers, wetenschappers, schrijvers en denktankers die gedeelde én uiteenlopende zorgen over de EU probeerden te bundelen in een in februari 2013 opgericht genootschap. Behalve voornoemde namen maakten onder andere PvdA-geweten René Cuperus, hoogleraren Tom Zwart en Arjo Klamer, sociaal geograaf Ewald Engelen, reclamemaker Jan Bennink en journalisten Joost Niemöller en Jelle Brandt Corstius deel uit van de gelegenheidsformatie. Een tamelijk breed gezelschap, met gefundeerde opvattingen de staat van de Unie en de (ondemocratische) verhouding van Brussel met de burgerbevolking.

Het doel van de groep: een burgerinitiatief dat moest leiden tot een referendum in Nederland over de Europese Unie. Een van hun mede-oprichters en meest prominente woordvoerders is de jonge hemelbestormer Thierry Baudet. Krap een jaar na de oprichting, in januari 2014, verdedigt hij namens Burgerforum het initiatief, dat meer dan 60.000 handtekeningen ophaalde. Uiteraard wordt het voorstel verworpen door de Tweede Kamer. Daarna valt het Burgerforum om uiteenlopende redenen uit elkaar. 

Met name de hoogleraren en de wat linkser angehauchten uit het gezelschap werpen de handdoek goeddeels in de ring. De aanleiding is exemplarisch: het EU-kritische geluid is vooral een volkse aangelegenheid en dat speelt Geert Wilders in de kaart, die met zijn PVV de euroscepsis en het referendum stevig heeft omarmd. Het is enerzijds uiteraard beter voor je eigen carrière om daar enige afstand van te houden. Anderzijds leg je de bal op die manier natuurlijk volledig bij die vermeende populisten en plant je met je eigen politieke correctheid hun zaadjes.

Baudet gaat het debatcircuit in, waar uiteindelijk zijn Forum voor Democratie uit ontstaat. Van Houwelingen, Van Dixhoorn en Supheert beginnen hun eigen Burgercomité EU.

Die drie staan in juli 2015 onder het genot van een flesje Hertog Jan tijdens de vrijmibo op GSHQ aan ondergetekende uit te leggen wat ze bedacht hebben: het combineren van drie nieuwe EU associatieverdragen (met Georgië, Moldavië en Oekraïne) met de gloednieuwe referendumwet, die burgers in staat stelt een wetsvoorstel aan een landelijke democratische toetsing te onderwerpen.